Massaproces tegen demonstranten Hongkong: 'Dit pakt slecht uit'

Het gaat om een proces tegen 47 activisten, politici en gemeenschapswerkers van de pro-democraten. Dat is een politieke groepering die staat voor meer democratie in Hongkong, een stad die wel bij China hoort, maar haar eigen politieke systeem heeft. Zo willen de pro-democraten dat de de leider van Hongkong door het volk wordt gekozen, in plaats van door een speciaal comité. 

Ruim honderd pro-democraten achter de tralies

China probeert al jaren haar macht in Hongkong te vergroten. Van die pro-democratische beweging is nog maar weinig over. De afgelopen jaren werden er meer dan 100 pro-democraten gearresteerd, waaronder ook deze 47 inwoners. 

Het zijn bekende Hongkongers, zoals Benny Tai: "Hij is een oude rot in het pro-democratenkamp", vertelt China-onderzoeker bij instituut Clingendael Xiaoxue Martin. "Hij was al in 2014 betrokken bij demonstraties en doet veel in de juridische wereld." Maar er staan ook politici in de rechtbank, zoals voormalig parlementslid Claudia Mo. 

De 47 pro-democraten werden opgepakt vanwege het organiseren van een voorverkiezing in 2020.  "Dat is geen officiële verkiezing, maar vergelijkbaar met een Nederlandse politieke partij die voor de verkiezingen een partijleider kiest: een interne aangelegenheid", zegt Smid.  

Maar de voorverkiezing werd opeens illegaal verklaard door de autoriteiten. Martin: "Ze werden ervan beschuldigd dat de voorverkiezing een manier was om in het parlement te komen en daar het politieke systeem plat te gooien, door bijvoorbeeld wetgeving tegen te houden en budgetten af keuren." Het houden van voorverkiezingen was niet nieuw in Hongkong.

Dat het in 2020 tot arrestaties leidde, heeft allemaal te maken met de protestbeweging van een jaar eerder en de strenge wet die daarna werd ingesteld. 

Protest tegen invloed vanuit Peking 

In 2019 gingen inwoners van Hongkong massaal de straat op. "De protesten waren een reactie op een voorgestelde uitleveringswet: die zou het mogelijk maken dat mensen uit Hongkong vervolgd zouden kunnen worden op het Chinese vasteland. Dat was tot dan toe nog niet aan de orde", zegt Smid.

Het zou de deur openzetten naar vervolging van politieke tegenstanders in Hongkong, waar veel inwoners fel op tegen waren. "Maar de protesten gingen om meer dan alleen die wet: demonstranten waren ook voor meer democratie en meer transparantie."

De protestbeweging stierf uit: autoriteiten grepen in, mensen werden gearresteerd en de coronapandemie brak uit. Maar de populariteit van de pro-democratische beweging was in die tijd wel heel duidelijk geworden, tot ongenoegen van Peking. 

Veiligheidswet

"Hongkong moest een wet invoeren, waardoor de Chinese overheid niet zo'n last meer zou krijgen van dit soort protestbewegingen", vertelt Smid. De pro-democratische partijen deden het ondertussen goed in de peilingen. "De autoriteiten waren als de dood dat er een populaire kandidaat op zou staan."

De omstreden nationale veiligheidswet werd ingevoerd. "De wet is met opzet heel vaag", zegt Smid. "Zo kan iedereen die de nationale integriteit van Hongkong als onderdeel van China beschadigt, vervolgd worden. Daar valt heel veel onder. Zo zouden mensen protesteren wel uit het hoofd laten." 

De 47 mensen die nu terechtstaan worden allemaal vervolgd onder die nationale veiligheidswet. 

'Omslagmoment'

Hongkong is een speciale regio in China, met een eigen politiek systeem. China beloofde dat Hongkong voor langere tijd een grote mate van autonomie zou behouden, met een eigen parlement, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers. Maar die nationale veiligheidswet heeft aan al die dingen een einde gemaakt, zegt Smid.  

In Hongkong werden bijvoorbeeld jaarlijks de studentenprotesten van 4 juni 1989 herdacht, in tegenstelling tot in de rest van China waar er al amper over gesproken mocht worden. Tijdens die protesten vielen duizenden doden. Maar ook in Hongkong mag het herdenken nu niet meer. 

'Mensen met kritiek opgepakt'

"Volgens Amerika is het niveau van autonomie dat beloofd was, al weg", zegt china-onderzoeker Xiaoxue Martin. "Het invoeren van de veiligheidswet is een omslagmoment geweest. Het veranderde het klimaat opeens voor activisten en demonstranten, en het gaf de staat de macht om mensen met kritiek op te pakken." 

Smid: "Het heeft de hele democratische beweging kort en klein geslagen. Het parlement is nu gevuld met mensen die een eed hebben afgelegd aan de Volksrepubliek. En buiten het parlement worden kritische kranten door de overheid gesloten, journalisten gearresteerd, en kunnen NGO's niet veilig hun werk doen."

Geen jury

Ook aan het proces tegen de 47 pro-democraten valt van alles op te merken, zegt Martin. Er mag bijvoorbeeld geen jury zijn bij het proces, 'maar alleen de drie rechters die zijn aangewezen door de leider van Hongkong mogen het proces bepalen'. 

"Voorafgaand aan het proces werd er ook gediscussieerd over het aanstellen van buitenlandse advocaten. Besloten is dat dat niet mag. Dit soort dingen geven aan dat de politieke vrijheden in Hongkong echt aan het afnemen zijn."

De situatie in Hongkong zal op korte termijn niet verbeteren. De huidige leider van Hongkong, John Lee, staat volledig achter de omstreden veiligheidswet. "Dat zegt natuurlijk iets over de toekomst", vindt de China-onderzoeker. 

Daarnaast is het ook op economisch vlak onrustig in Hongkong: "Er zijn grote problemen ontstaan door corona. De stad heeft moeite om mensen terug te halen, zowel voor toerisme als voor zakelijke doeleinden." 

Levenslange gevangenisstraffen

"De verwachting is dat de zaak op z'n minst drie maanden zal duren," zegt Martin. De lengte van het proces hangt ook af van de houding van de 47 arrestanten. "Veel van hen hebben al aangekondigd dat ze schuld zullen bekennen, hopend op een kortere gevangenisstraf." 

Die hoop is niet ongegrond: "Ze kunnen maximaal levenslang krijgen en de minimale straf is tien jaar, tenzij je schuld bekent, of bijvoorbeeld meewerkt in het aanklagen van de anderen." Er zijn ook arrestanten die vasthouden aan hun onschuld. Maar hoe de 47 ook zullen pleiten, voor velen van hen hangt waarschijnlijk een lange gevangenisstraf boven het hoofd.