Zweeds NAVO-lidmaatschap grote stap dichterbij: 'Slim gespeeld door Erdogan'

Ruim een jaar geleden, op 15 mei 2022, maakte Zweden tegelijkertijd met Finland bekend dat het vanwege Russische dreiging wilde toetreden tot de NAVO. Een historisch moment: Zweden is al ruim 200 jaar neutraal in internationale conflicten.

Met alleen deze aanvraag waren Finland en Zweden er nog niet: alle NAVO-lidstaten moeten akkoord zijn met toetreding van nieuwe leden. Maar Turkije ligt sindsdien dwars. De Turkse regering verwijt de Scandinavische landen dat ze onvoldoende optreden tegen groepen die Turkije als terroristisch beschouwt, zoals de Koerdische PKK, de strijdgroep YPG en aanhangers van Fethullah Gülen, de aartsvijand van president Erdogan. Ook Hongarije gaf geen toestemming omdat de twee landen zich 'vijandig' zouden hebben opgesteld.

In maart gaven de Turken en vervolgens ook de Hongaren dan toch groen licht aan Finland, dat een ruim 1300 kilometer lange grens deelt met Rusland. Finland zou genoeg 'concrete stappen' hebben genomen om terreurgroepen aan te pakken. Daarnaast besloot Finland om de uitvoer van wapens en militair materiaal naar Turkije opnieuw toe te laten.

Nieuwe terrorismewet

Nu lijkt ook de toetreding van Zweden dichtbij dankzij een aangescherpte antiterrorismewet. De nieuwe wet die vandaag ingaat, geeft de Zweedse autoriteiten meer bevoegdheden voor het vasthouden en vervolgen van mensen die terroristische organisaties steunen. Bovendien zijn nu ook de Turkse verkiezingen achter de rug: de aanpak van Koerdisch terrorisme was een belangrijk verkiezingsthema voor Erdogan, die zondag voor nog eens vijf jaar is herkozen.

"De nieuwe antiterrorismewet is een duidelijk gebaar van goede wil van de Zweden, zegt Adája Stoetman, die bij Instituut Clingendael onderzoek doet naar Europese veiligheid en defensie. "Zweden laat hiermee zien dat het de Turkse zorgen serieus neemt. De verkiezingswinst van Erdogan en het terugkeren van de binnenlandse rust in Turkije zijn positieve signalen voor een Zweeds lidmaatschap."

Waarmee Erdogan dus grotendeels zijn zin krijgt. Stoetman: "Erdogan heeft duidelijk zijn belangen geuit en die worden in zekere mate ingewilligd. Dat is strategisch gezien ontzettend slim gespeeld door Erdogan. Turkije heeft net als andere NAVO-lidstaten zeggenschap over dit soort kwesties en hij heeft daar heel handig gebruik van gemaakt."

'Er kunnen zaken worden gedaan'

Ook volgens Midden-Oostencorrespondent Olaf Koens is het eenvoudiger zaken doen nu de verkiezingen achter de rug zijn. "De enige reden dat Turkije iets tegen de Zweedse toetreding zou hebben, is dat het er in eigen land politieke munt uit kan slaan. Zweden herbergt politieke gevangenen die in Turkije worden gezien als terroristen."

Hij noemt verder een anti-Turks protest en koranverbranding in de Zweedse hoofdstad Stockholm van afgelopen januari. Koens: "In de aanloop naar de verkiezingen was dat koren op de molen van Erdogans verkiezingscampagne, een belangrijk signaal naar Turken in Europa, maar ook in eigen land. Nu zijn de verkiezingen voorbij, is Erdogan nog altijd aan de macht en kunnen er zaken worden gedaan. Het is iets wat we eerder hebben gezien.’

Ruzie om gevechtsvliegtuigen

Want er speelt nog een andere belangrijke kwestie rond de Zweedse toetreding, namelijk een geschil over gevechtsvliegtuigen. Turkije wilde als een van de grootste NAVO-landen zijn voorraad jachtvliegtuigen moderniseren met de gloednieuwe F-35, de opvolger van de F-16 die in Nederland beter bekendstaat als de Joint Strike Fighter (JSF). Daarvoor heeft ieder land toestemming nodig van producent VS, maar dat land schrapte Turkije in 2019 uit het F-35-project nadat de Turkse regering Russische luchtafweerraketten had gekocht.

Nu hopen de Turken dat ze wel Amerikaanse toestemming krijgen voor extra F16-jachtvliegtuigen. President Joe Biden gaf begin dit jaar zijn goedkeuring voor die verkoop, maar stuitte vervolgens op stevig verzet in het Amerikaanse Congres. Dat zegt zich zorgen te maken over mensenrechtenschendingen in Turkije, de Turkse vluchten boven het Griekse luchtruim én het Turkse verzet tegen het Zweedse NAVO-lidmaatschap.

VS wil Zweden erbij

De VS is groot voorstander van toetreding vanwege de strategische ligging van Zweden aan de Oostzee, diens moderne luchtmacht en marine, en de goede verhoudingen die Zweden al lange tijd heeft met de NAVO, waarmee het onlangs weer een grote gezamenlijke militaire oefening hield, niet ver van de Russische grens.

"Amerika voert nu de druk op bij Turkije om Zweden toe te laten", zegt analist Elisabeth Braw van de conservatieve denktank American Enterprise Institute. "Maar Bob Menendez, de voorzitter van de senaatscommissie voor buitenlandse betrekkingen, blijft zich zorgen maken over de Turkse rol in de regio. Dat kan nog een probleem opleveren voor Zweden. Amerikaanse senatoren worden op zichzelf gekozen, en zijn niets verplicht aan de president. En senatoren zijn doorgaans zeer eigenwijze mensen."