Wie zijn de daders van seksuele uitbuiting van kinderen?

"In 2021 werden 57 daders veroordeeld, het jaar daarvoor waren dat er 32", zegt Conny Rijken, Nationaal Rapporteur Mensenhandel. "Dat zijn dus geen mega-aantallen. En dus hebben we ook maar weinig data die we kunnen gebruiken om goed onderzoek naar ze te doen." 

Er zijn relatief weinig rechtszaken omdat slachtoffers vaak geen aangifte doen, maar ook omdat het delict moeilijk te bewijzen is. "Hoe kun je aantonen dat een dader daadwerkelijk iemand aan het uitbuiten is?", zegt Warner ten Kate.

Het is zijn taak als officier mensenhandel van het OM om in te schatten of de dader de intentie had om iemand uit te buiten en er beter van te worden. "Als dat er niet in zit, loopt de zaak vast en kunnen we diegene niet voor de rechter brengen."

Kwetsbare slachtoffers

Wat ook meespeelt, is dat het voor slachtoffers moeilijk is om aangifte te doen. "Slachtoffers zijn kwetsbaar en melden zichzelf vaak niet. Soms zijn ze verstandelijk beperkt of is sprake van drugsproblematiek", weet Ten Kate.

"Dat zijn omstandigheden waardoor mensen niet geneigd zijn om er iets over te vertellen. De slachtoffers verklaren soms ook wisselend, de ene dag willen ze wel aangifte doen, maar de volgende dag trekken ze dat weer in."

Geen goed zicht

"We zitten zo gevangen in een systeem", zegt Ineke van Buren namens de reclasseringsorganisaties in Nederland. Die organisaties adviseren de rechtbank, houden toezicht op daders en trainen en begeleiden bij de uitvoering van een werkstraf.

"Als er geen rapportages gevraagd worden door het OM of toezicht wordt opgelegd door een rechter, dan kunnen we niks. Het is maar een enkele keer dat een dader van seksuele uitbuiting toezicht opgelegd krijgt. We hebben daardoor geen goed zicht op deze groep en beschikken niet over voldoende informatie over daders en patronen."

Steeds vaker jonger dan 15

• Seksuele uitbuiting is gedwongen prostitutie, waarbij het verdiende geld gedeeltelijk of zelfs helemaal gaat naar degene die het slachtoffer daartoe dwingt, de uitbuiter.
• De seksuele handelingen vinden online of fysiek plaats, of allebei.
• Slachtoffers van seksuele uitbuiting worden steeds jonger. De afgelopen twee jaar is de leeftijd van slachtoffers die tegen hun wil in seks moeten hebben steeds vaker jonger dan 15 jaar.
• Social media speelt een grote rol in het contact leggen, maar ook in de uitbuiting zelf.

"Wat er ook niet goed gaat is dat uitbuiting steeds minder zichtbaar wordt", zegt Conny Rijken. "De oorzaak daarvan is een verschuiving naar sectoren die minder zichtbaar zijn, zoals thuisprostitutie en escort. Daarnaast zien we dat er geen steunbewijs is voor een zaak. Vaak heb je een verhaal van een slachtoffer tegenover dat van een dader. Dus dan spreekt het bewijs niet voor zich. Dan komt de zaak niet rond en komt er daarom ook geen rechtszaak."

"Zoveel mogelijk mensen moeten meer weten over dit onderwerp”, zegt officier Ten Kate. "We zijn afhankelijk van de bereidheid van de maatschappij om er wat aan te doen. Je hebt een verantwoordelijkheid als maatschappij. Denk aan scholen, instellingen, hotels, websites of vakantieparken. Mensen moeten een melding doen."

Volgens Rijken is het belangrijk dat er meer ingezet wordt op de daders. "Er moet creatiever nagedacht worden over bewijs. Denk bijvoorbeeld aan digitale opsporing, het in kaart brengen van geldstromen of camerabeelden. Ook kun je denken aan meer omgevingscontroles bij thuisprostitutie of meer controles en opsporing bij de politie. Maar dat is heel tijdsintensief en arbeidsintensief, daar ben ik me van bewust. Toch moeten we dat doen als we hier meer zicht op willen krijgen. Er is wel aandacht voor mensenhandel, maar niet voldoende."

Wie zijn de daders?

Volgens bijzonder hoogleraar Larissa Hoogsteder, directeur behandelzaken bij De Waag, is de groep daders heel divers. De Waag is een instelling die gespecialiseerde zorg biedt voor mensen die grensoverschrijdend of strafbaar gedrag vertonen. Zij behandelen ook daders van seksuele uitbuiting.

"Wat we bij een deel van de doelgroep zien is dat bij de dader zelf ook sprake is geweest van seksueel geweld. We zien dat ze vanuit eigen misbruik, meer dan gemiddeld, de behoefte hebben om ook de regie te hebben over een ander. Ook zien we dat sprake is van fysieke mishandelingen. En dat speelt een rol in gedrag dat ze zelf vertonen. Vaak is er sprake van aanhoudende boosheid. Je ziet dat ze snel boos worden, de schuld bij anderen neerleggen en zelf (seksueel) grensoverschrijdend gedrag vertonen."

"Daarnaast zien we een groep die uit is op financieel gewin", zegt Hoogsteder. "En als laatste zien we een groep die op dat moment zelf slachtoffer is van criminelen waardoor ze dit gedrag vertonen onder dwang."

Hoe herken je de dader?

Ook de reclassering is bezig met een andere aanpak. Ineke van Buren: "Het komt ook voor dat een dader via een andere weg bij ons binnenkomt. Bijvoorbeeld als dader van mishandeling of seksueel misbruik. Als medewerkers zich dan niet bewust zijn van het aspect uitbuiting, dan worden de signalen gemist. En zo komt iemand niet als dader in beeld."

"De afgelopen jaren zijn medewerkers van de reclassering getraind; hoe herken je een dader van mensenhandel? Ook hebben we nu een klein team mensenhandeldeskundigen. Dat helpt", zegt Van Buren. "Er is nu wel meer bewustzijn, maar anders werken moet nog komen. De aanpak moet worden doorontwikkeld en het OM en rechters moeten voor dit soort zaken ons echt een opdracht geven."