Wat is Hamas? En vier andere vragen over het Israëlisch-Palestijnse conflict

1. Wie heeft met wie een conflict?

Al jaren laait het vuur tussen Israël en Hamas af en toe op, maar niet vaak zo heftig als nu. Beide partijen en hun aanhangers hebben uiteenlopende verhalen over de oorzaak van het conflict en wie er nu precies gelijk heeft. Het conflict is al aan de gang sinds het begin van de 20ste eeuw, toen Palestina nog deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. 

In 1947 keurden de Verenigde Naties een plan goed om Palestina te verdelen in twee landen: een voor joden genaamd Israël en een voor Arabieren, genaamd Palestina. Dat plan werd nooit uitgevoerd omdat de Palestijnen het als een 'koloniale diefstal' zagen. In 1948 werd de onafhankelijkheid van Israël uitgeroepen. Daarbij werden grote groepen Palestijnen uit hun huizen en van hun land verdreven. Palestijnen noemen die gebeurtenis nog steeds de Nakba, de catastrofe.

Volgens Joas Wagemakers, hoofddocent Islam en Arabisch studies aan de Universiteit Utrecht, vonden veel Arabische landen dat een kwalijke zaak omdat ze het voor kolonialisme aanzagen. "Vervolgens bezette Israël de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook in 1967 waardoor het conflict zich steeds meer ontwikkelde van een Arabisch-Israëlische naar een Palestijnse-Israëlische conflict." 

Met andere woorden, het conflict gaat al decennia lang tussen de Israëliërs en Palestijnen. De Gazastrook is het gebied in Israël dat onder het bewind van Hamas valt, de beweging dus die zaterdag meer dan duizend Israëlische burgers heeft gedood en 130 Israëliërs heeft ontvoerd naar Gaza.

2. Wat voor organisatie is Hamas en wat wil de groep bereiken?

Hamas is een islamitische beweging die in 1987 is opgericht. Sinds 2007 is de organisatie aan de macht in de Gazastrook. De aanval van Hamas van afgelopen zaterdag kwam ook daar vandaan.

Hamas wordt door de internationale wereld beschouwd als een terreurorganisatie. Ze gebruiken veel geweld, voeren zelfmoordacties uit met bomaanslagen op Israëlische bussen, zijn betrokken bij schietpartijen op synagogen en vuren geregeld lange afstandsraketten af. Israël heeft Hamas ook herhaaldelijk aangevallen met luchtaanvallen en heeft de Gazastrook sinds 2007 geblokkeerd.

Hamas ziet zichzelf als een bevrijdingsbeweging die opkomt voor de Palestijnse bevolking met een politieke en militante tak. Die politieke tak voorziet in medische zorg en infrastructuur in Gaza. De militaire tak zet zich volgens hun handvest in voor de bevrijding van Palestina en wil een einde maken aan de Israëlische bezetting. Wagemakers: "Ze willen in principe de macht over alle gebieden die door Israël bezet worden en de staat Israël. Veel Palestijnse mensen zijn geboren op de plek waar Israël nu ligt." 

Hamas had dertig jaar lang als officieel doel dat de staat Israël moest worden vernietigd. In 2017 werd dat uit het handvest van Hamas geschrapt. Maar een dialoog tussen de twee vijanden bracht dit niet op gang. En die lijkt nu verder weg dan ooit.

3. Waar komt de onderlinge haat vandaan?

De onderlinge haat heeft volgens Wagemakers niet enkel te maken met het feit dat er een conflict over grondgebied is tussen de Israëliërs en de Palestijnen. "Generatie na generatie komen burgers om door aanslagen en invasies. De vele slachtoffers die uit het conflict zijn voortgevloeid maken het oplossen ervan voor de overlevenden natuurlijk niet makkelijker."

Zowel Palestijnse als Israëlische burgers zijn uit huis verdreven en vermoord. Wagemakers vervolgt: "Het is voor veel mensen moeilijk om vrede te sluiten met mensen die zij verantwoordelijk houden voor de dood van hun geliefden. Er wordt kwaad bloed gezet. Over Palestijnen worden racistische opmerkingen gemaakt en over Israëliërs antisemitische leuzen gezegd."

4. Waarom vindt de aanval nu plaats?

Hoewel er al jarenlang spanning is tussen beide partijen, kwam de aanval van afgelopen zaterdag voor velen als een verrassing. Er is volgens correspondent Olaf Koens niet per se één verklaring over wat de aanleiding is geweest voor de aanval. "Aan de ene kant heb je de toenadering van Saoedi-Arabië met Israël. Ze zien dat als verraad omdat Arabische landen doorgaans juist Palestina steunden."

Daarnaast was er ook onrust bij de Al-Aqsamoskee waar de Israëlische politie binnenviel met traangas en flitsgranaten. Daar kwam een zware Israëlische vergelding op te staan, en in reactie daarop werden er raketten afgeschoten richting Tel Aviv.

De Al-Aqsamoskee in Oost-Jeruzalem was al vaker het toneel van botsingen tussen Palestijnen en Israëlische agenten. Het terrein is een van de heiligste plekken volgens de islam. "Een relatief kleine gebeurtenis kan dus de katalysator zijn voor veel groter geweld."

5. Welke rol speelt Iran in de regio?

Volgens de Verenigde Naties krijgen de Palestijnen veel wapens van Iran. Het land wordt als bondgenoot gezien van Hamas en na de aanval van afgelopen zaterdag werd er door Iraanse parlementsleden dan ook uitbundig gereageerd: "Dood aan Israël."

Iran ontkent zelf alle betrokkenheid bij de recente aanval. "De vastberaden stappen van de Palestijnen zijn een volkomen legitieme verdediging tegen zeventig jaar bezetting en verschrikkelijke misdaden van het onrechtmatige Zionistische regime", luidde de verklaring van de Iraanse delegatie bij de Verenigde Naties. "Maar we zijn niet betrokken bij het Palestijnse antwoord, dat door Palestina zelf werd uitgevoerd."

Eerder hadden hooggeplaatste leden van Hamas en Hezbollah gezegd dat Iraanse veiligheidsfunctionarissen hadden geholpen bij het plannen van de verrassingsaanval van Hamas op Israël. 

In een interview met CNN, dat na de aanval werd uitgezonden, zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken dat de Verenigde Staten 'nog geen bewijs hebben gezien dat Iran deze specifieke aanval heeft geleid of er achter zat, maar er is zeker sprake van een langdurige relatie.'