ASML is 'speelbal' in handelsoorlog VS-China: dit is er aan de hand

1. Waarom maken deze wereldmachten zich zo druk om ASML?

Het bedrijf mag je met recht de trots van onze hightechsector noemen. ASML, ooit onderdeel van Philips, stak de laatste jaren bakken met geld in innovatie. Het resultaat? Een revolutionaire machine om op grote schaal chips te produceren op basis van zogeheten EUV-technologie (extreem ultraviolet licht).

De peperdure machines nemen gretig aftrek bij grote klanten, zoals Intel en Samsung. Zij kunnen zo namelijk een stuk goedkoper chips maken.

2. Wat willen de Amerikanen van Nederland?

Er wordt een opmerkelijke druk uitgeoefend op onze regering door de Verenigde Staten. En dat gaat dit keer verder dan enkel achterkamertjespolitiek: de diplomatieke druk wordt open en bloot uitgeoefend. 

Zo zei de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra, vandaag dat de 'bijzonder gevoelige technologie' van ASML niet thuishoort in China. Achter de schermen zou de regering-Trump al sinds 2018 bezig zijn om te voorkomen dat de Chinezen de technologie van ASML in handen krijgen.

Het land wil zo de opmars van de Chinese techsector afremmen, zoals we eerder al zagen gebeuren bij de 5G-technologie van Huawei.

3. Trekt ASML zich daar wat van aan?

Het bedrijf heeft geen keuze. ASML wacht al maanden op de verlenging van zijn exportvergunning naar China, waar het onder druk van de Amerikanen nu grote klanten misloopt.

"ASML is een speelbal in deze geopolitieke strijd", zegt Bastiaan van Apeldoorn, hoogleraar geopolitiek aan de VU en sinds 2015 lid van de Eerste Kamer. "China is de vijand van Amerika en daarom is er ook druk op Nederland. Maar dat is de Amerikaanse agenda, niet de onze."

Er is één probleem: de machines zouden vallen onder het Verdrag van Wassenaar. Daarin staat dat wapens én moderne moderne technologie die voor militaire doeleinden kan worden gebruikt, niet mogen worden geëxporteerd naar bepaalde landen. Zowel Nederland als de VS ondertekenden dat verdrag - China niet.

4. Maar wat kunnen de Chinezen er dan mee?

Daarover wil de regering bij monde van minister Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel, D66) niet speculeren. Wel noemt zij de technologie van ASML 'hoogwaardig en uniek'.

"Diefstal van intellectueel eigendom is altijd een heel belangrijk thema in internationale handel", zei Kaag vanmorgen tegen RTL Z. Maar of daar wel sprake van is - en of ASML ooit weer een exportvergunning krijgt, wilde ze niet zeggen.

Daarover zei premier Rutte na afloop van de ministerraad desgevraagd wel het volgende: "Nederland maakt zijn eigen verstandige keuzes." De vraag is of daar gezien de serieuze politieke druk wel sprake van is.

5. Mogen andere Nederlandse bedrijven straks ook niet meer exporteren naar China, als de VS dat niet wil?

Daar wordt wel voor gevreesd. Werkgeversclub VNO-NCW wil daarom dat Europese lidstaten voortaan samen optrekken bij dit soort dilemma's. Zij zijn bang voor oneerlijke concurrentie en gedwongen technologieoverdracht.

"Alleen op Europees niveau kunnen we China goed tegenwicht bieden", zegt woordvoerder Edwin van Scherrenburg tegen RTL Z. "Voor lidstaten is het lastig om tegen zo'n grootmacht positie in te nemen." 

6. Hoe gaat dit aflopen?

Als het aan hoogleraar Van Apeldoorn ligt, gunt Nederland alsnog een vergunning aan ASML. Maar dat verwacht hij niet. "De regering zegt dat het zich niet onder druk laat zetten, maar ik denk wel dat zij gevoelig zijn voor druk vanuit Amerika. We willen de relatie met de VS goed houden."

Komende week ongetwijfeld meer hierover. Ook presenteert ASML woensdagochtend zijn jaarcijfers. Dan komen we mogelijk weer wat meer te weten over de misgelopen Chinese orders van het bedrijf - en de grootte daarvan.