CPB: stop de huidige miljardensteun, investeer in reparatie en herstel

De belangrijkste adviseur van de overheid op economisch terrein is best optimistisch over de Nederlandse economie. Die zal dit jaar 2,2 procent groeien en volgend jaar nog harder, met 3,5 procent. Als dat gebeurt, is de economie weer terug op het niveau van voor de uitbraak van de coronapandemie, ruim een jaar geleden. 

Dat de economie zo 'veerkrachtig' is gebleken, is onder meer te danken aan de slordige 60 miljard euro aan noodsteun van de overheid. Met die miljarden worden bedrijven overeind gehouden, overuren van zorgpersoneel betaald en extra geïnvesteerd in onderwijs. De huidige hulp loopt tot 1 juli en als het aan het CPB ligt, wordt deze niet verlengd. 

"Wij denken dat verlengen van de huidige steun niet het beste idee is, ook niet als de crisis nog langer duurt", zegt Pieter Hasekamp, directeur van het Centraal Planbureau. De steunpakketten zijn namelijk gebaseerd op de situatie zoals die aan het begin van de crisis was, legt hij uit.

"Op een gegeven moment is het onaanvaardbaar om bedrijven ten koste van alles overeind te houden en mensen met een vaste baan betaald thuis te laten zitten", zegt Hasekamp. "Je zult moeten afbouwen."

Succes vaccinatiecampagne

Wanneer dat moment er is, dat is een vraag voor de politiek én uiteraard afhankelijk van hoe de crisis zich ontwikkelt. "Stel dat op 1 juli blijkt dat vaccins wel werken maar toch iets langer op zich laten wachten: dan kun je de steun ook nog wel iets verlengen", geeft Hasekamp als voorbeeld. "Maar als op 1 juli blijkt dat vaccins toch niet goed werken, en het virus dus permanent aanwezig zal zijn, dan moet je de economie daarop inrichten."

"Je moet de economie ook kans geven om zich aan te passen", vervolgt hij. Ergens moet een omslag komen, waarbij de overheid zich terugtrekt en de economie weer gedragen wordt door consumenten en bedrijven. Dat kan ook, denkt het CPB, want er is genoeg spaargeld doordat er niet gereisd kon worden en horeca, winkels en kappers lange tijd gesloten waren. 

Bij sommige sectoren zal de groei vanzelf terug komen als ze weer open mogen, zoals bij kappers en de horeca. In andere sectoren, zoals de reisbranche en de detailhandel, zal dat minder vanzelfsprekend zijn, nu online werken en shoppen zo'n vanzelfsprekendheid is geworden.

Werkloosheid

Dat daar mensen hun baan verliezen, en bedrijven over de kop gaan, is triest maar niet te vermijden. Het CPB verwacht mede als gevolg hiervan ook dat de werkloosheid aan het einde van dit jaar tot 5 procent zal oplopen, waar nu nog minder dan 4 procent van de beroepsbevolking zonder werk zit. 

Tot nu toe zijn vooral mensen uit de zogenaamde flexibele schil geraakt. Tijdens de eerste heftige maanden van de crisis verloren vooral jonge mensen met tijdelijke contracten hun baan en verloren zzp'ers klussen.

Bedrijven en werknemers met een vast contract hebben een stuk minder last gehad van de recessie. Dankzij de steun is het aantal faillissementen heel laag gebleven en zijn grote ontslagrondes uitgebleven, ontwikkelingen die er nu eenmaal bij horen in een economie, coronacrisis of niet.

"Die belangrijke economische dynamiek was bevroren in het afgelopen jaar", zegt Hasekamp. Het is namelijk helemaal niet zo bijzonder dat er her en der bedrijven failliet gaan, zeker niet in een sector als de horeca, waar regelmatig nieuwe restaurants en cafés open gaan of juist sluiten. 

Repareren

Voor het stopzetten van de steun moet wel iets in de plaats komen, adviseert het CPB. "Je moet kijken waar schade is die gerepareerd moet worden", aldus Hasekamp. Bedrijven die door hun reserves heen zijn, maar verder financieel gezond, zou je best kunnen steunen. 

Een optie daarvoor is het verruimen van regels voor het terugbetalen van belastingen en in het uiterste geval het kwijtschelden van de schuld. Daar is Hasekamp alleen geen voorstander van.

"Dat zou een soort laatste redmiddel zijn, ook vanuit het oogpunt van solidariteit." Niet alle bedrijven hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid om uitstel te krijgen van het betalen van belasting, en hebben daar soms voor 'kromgelegen', legt Hasekamp uit. 

Langer ww-recht jongeren

Kortom, de overheid moet gericht te werk gaan als het plannen maakt voor verdere steun. Om die groep mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt te helpen, zou de overheid kunnen investeren in omscholingsmogelijkheden voor hen, al is het nadeel daarvan 'dat dit lastig is om effectief voor elkaar te krijgen', aldus Hasekamp.

Hij ziet daarnaast heil in het tijdelijk verhogen van de ww-rechten voor jongeren. Zij hebben omdat ze pas net aan hun carrière zijn begonnen vaak nog nauwelijks ww-recht opgebouwd, en worden tegelijkertijd wel harder geraakt door de crisis. 

Wat de overheid in ieder geval níet moet doen: de vraag stimuleren door consumenten en bedrijven te verleiden om meer uit te geven. Dat kan bijvoorbeeld door het verlagen van de belastingen. Maar dat is zonde van het geld, in de ogen van het CPB. Er is immers genoeg spaargeld bij consumenten. 

Vanwege de onzekerheid over hoe de coronacrisis zich de komende tijd zal ontwikkelen, vindt het CPB het sowieso 'niet raadzaam' om nu grote beslissingen te nemen over investeringen of lastenverlichting die zich uitstrekken over een langere periode. 

Huishoudboekje op orde

De huidige crisis heeft aangetoond dat het fijn is om een buffer te hebben voor als het misgaat. Dankzij de lage staatsschuld die Nederland had bij het uitbreken van de crisis, kon de staat goedkoop geld lenen om miljarden in de economie te pompen en blijft het huishoudboekje redelijk goed op orde. 

Stel dat een nieuw kabinet dus grote plannen heeft voor structurele investeringen of het verlagen van belastingen, dan moet er ergens anders meer belasting opgehaald worden of plannen worden geschrapt, waarschuwt het CPB.