Hulpverleners: jongeren steeds vaker in problemen door schulden bij overheid
Achterstanden bij de zorgverzekering, problemen met toeslagen of het terugbetalen van studiekosten. Jongeren met schulden hebben die schulden steeds vaker bij de overheid. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws met ons publiek. "Het is voor iedereen lastig, maar voor jongeren in het bijzonder"
Dat zegt de NVVK, de branchevereniging voor schuldhulpverleners en sociaal bankieren. Zeker 10.000 jongeren tussen de 18 en 24 jaar lopen bij de schuldhulpverlening. Jongeren raken in de schulden door hun zorgverzekering en door het systeem van zorg- en huurtoeslagen, zeggen hulpverleners.
De onderzoeksredactie maakte een rondgang langs 28 NVVK-leden die schuldhulp verlenen. Samen zeggen zij 6320 jongvolwassenen in hun cliëntenbestand te hebben. Daarvan heeft bijna twee op de drie (62 procent) schulden bij een overheidsinstantie.
Het leenstelsel speelt hierbij een rol, maar is zeker niet de enige schuld bij de overheid die hulpverleners zien toenemen. Zij zien veel jongeren die hun zorgverzekering niet betalen, of die flinke bedragen aan toeslagen moeten terugbetalen.
Het stelsel in Nederland is steeds complexer geworden, zegt Tamara Madern, lector 'Schuldpreventie en Vroegsignalering' bij Hogeschool Utrecht. "Denk aan de invoering van de zorg- en huurtoeslag. Dat maakt dat je ook makkelijker achterstanden bij de overheid kan hebben."
18 jaar
Wie de leeftijd van 18 bereikt, is opeens zelf verantwoordelijk voor een heleboel financiële zaken: zorgverzekering, toeslagen (zoals zorg- en huurtoeslag) én je mag rood staan op de bank.
Madern: "Ook het transitiemoment van 17 naar 18 jaar is een moment om bij stil te staan en meer te begeleiden. Wijs jongeren erop wat de rechten en plichten zijn."
Steeds meer schulden bij de overheid
17 van de 28 ondervraagde NVVK-leden (60 procent) zegt dat het aandeel schulden bij de overheid op de totale schuld van deze jongvolwassenen de afgelopen jaren is toegenomen. Bij de 11 andere instanties bleef dit aandeel gelijk. Geen van de gesproken instanties zag een afname van het aandeel overheidsschulden.
Roeland van Geuns, lector Armoede Interventies aan de Hogeschool van Amsterdam, beaamt dit: "Dit is een algemene tendens die we bij alle mensen met schulden zien. Het is logisch dat dat bij jongeren ook zo is."
RTL Nieuws doet onderzoek met het publiek
Dit onderzoek is een onderdeel van onderzoek dat RTL Nieuws doet met onze kijkers en lezers. In de zomer deed onze onderzoeksredactie een oproep aan jongeren (18-30 jaar) met financiële problemen om zich te melden. Honderd jongere kijkers en lezers deden uitgebreid hun verhaal. We spraken tientallen van hen. Uit die verhalen kwam met name de rol van overheidsschulden naar voren. Zo is dit verhaal tot stand gekomen.
Wat zegt ons publiek?
- De zorgverzekeringspremie is een van de rekeningen die jongeren niet betalen, vanwege geldgebrek of omdat zij niet weten dat het verplicht is
- Hoe toeslagen werken en dat je telkens je inkomen (of adres) bij wisseling moet aanpassen, is niet altijd bekend
- De boetes en incassokosten van schulden bij de overheid, zorgen voor extra problemen
- Veel jongeren die wij spraken ervaren stress- en depressieklachten door hun financiële situatie en schulden
Boete op boete
"Vooral het boete-op-boete-beleid van de overheid maakt het jongeren met schulden extra lastig", zegt een hulpverlener in onze vragenlijst. "Boetes helpen niet bij iemand die het toch niet kan betalen."
Ruud van den Tillaar, bestuurslid NVVK en directeur Kredietbank Limburg, geeft een voorbeeld: "Je krijgt een verkeersboete en die wordt niet betaald. Als je in de schulden zit, helpt het niet als je daar boete over boete over boete heen krijgt, plus dan nog eens kosten. Maar het gaat je wel helpen als diezelfde overheid na een eerste keer eens vraagt: waarom betaalt u niet, want dit wordt wel een hele dure boete."
Toeslagen lastig voor jongeren
Anderen zien veel problemen ontstaan als het om toeslagen gaat. "Het is voor veel jongeren onduidelijk wanneer zij wel of geen recht hebben op toeslagen." Een ander: "Ik zie veel problemen bij het terugvorderen van toeslagen (door de Belastingdienst, red.) als een wijziging in adres of inkomen te laat is doorgegeven."
Ongeveer 20 procent van alle jongeren hebben zo'n terugvordering van de belastingdienst in het afgelopen jaar gekregen. "De Belastingdienst is de meest onduidelijke organisatie voor jongeren. Maak dit simpeler", aldus de schuldhulpverleners.
'Overheid is star'
Ten opzichte van andere schuldeisers is de overheid volgens de hulpverleners in onze vragenlijst vaak een iets fijnere partner om mee samen te werken. Maar het feit dat de overheid strikt is in de naleving, maakt het volgens sommigen toch lastig om tot afspraken te komen. Dat brengt jaarlijks tienduizenden jongeren verder in de problemen, aldus de hulpverleners.
Madern: "Het gaat om gemeenschapsgeld. Dat is een valide argument, maar de gevolgen van de huidige werkwijze zijn vaak dat mensen dieper in de problemen komen in plaats van dat het geld wordt terugbetaald. De overheid is vaak een harde en niet al te sociale incassant."
Roeland van Geuns noemt de overheid 'een starre schuldeiser'. "De bureaucratische regels bepalen het proces. Wanneer er uiteindelijk naar een schuldregeling gekeken gaat worden, is er wel veel mogelijk bij de overheid. Maar dan is er vaak al veel leed aangericht."
Kabinet wil schuldenaanpak verbeteren
Staatssecretaris van Ark heeft eerder al aangekondigd te kijken naar een betere aanpak van schulden. Ze heeft daarvoor 80 miljoen euro beschikbaar. Ook startte ze de campagne 'Kom uit je schuld', waar verhalen van mensen met schulden worden verzameld en waar je hulp kan vinden.
Wanneer is de overheid schuldeiser?
De overheid kan op veel verschillende manieren schuldeiser zijn. Die trajecten lopen vaak door elkaar.
Zo kom je bij de overheid terecht als je langer dan zes maanden je zorgverzekering niet hebt betaald. Je krijgt dan een boete, bovenop je schuld bij de zorgverzeraar. Die boete loopt via het CAK en dat is van de overheid. Ook als je te veel toeslagen (huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag) hebt ontvangen, kom je bij de Belastingdienst en dus de overheid in het krijt te staan. Of als je stopt met je studie en die kosten moet terugbetalen, of een studielening afsluit. Dat gaat via DUO en dat is van de overheid.
En bij boetes: als je je boete voor zwartrijden in de trein niet hebt betaald, krijg je een strafboete via het CJIB. Die sturen ook de boete bij een verkeersovertreding. Daarvoor betaal je aan het CJIB en dat is van de overheid. Tot slot heb je ook nog de gemeente als schuldeiser, bijvoorbeeld als je geen gemeentebelasting hebt betaald.