Ontvrienden in het echte leven: 'Niet iedereen blijft je hele leven bij je passen'

Een vriendschap beëindigen is nooit leuk. Maar als je echt niet meer bij elkaar past, totaal anders in het leven staat of enorm door de ander bent gekwetst, is het soms onvermijdelijk. Claudia Koehoorn (52) deed het in haar leven meerdere keren. "Ik ben er voorstander van", zegt ze. "Van om de hete brij heen draaien wordt de vriendschap alleen maar ongemakkelijker. De stap zelf zetten is nooit makkelijk, je moet altijd over een hobbeltje heen, maar daarna is het tenminste duidelijk."

Claudia is niet meer wie ze was toen ze 16 was en vindt het daarom niet meer dan logisch dat ook haar sociale kring zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. "Niet iedereen blijft je hele leven bij je passen. Ik heb nog wel oude vriendschappen hoor, maar er zaten er ook tussen waar ik niet meer zoveel energie uit haalde, of waar ik me niet meer lekker bij voelde. Een andere vriendin kreeg een partner met wie ik niet overweg kon. Dat werd een struikelblok, en dan zeg ik het liever open en eerlijk dan dat ik geforceerd ga proberen zo’n vriendschap in stand te houden."

De eerste keer ging dat 'uitmaken' nog wat onhandig, maar ze wordt er steeds beter in, zegt ze. "Ik zeg het altijd vanuit mezelf. Dus niet: 'jij doet iets niet goed', maar 'ik kies ervoor om er een punt achter te zetten en geen tijd meer te steken in onze vriendschap'. Ik probeer het altijd liefdevol te doen, zonder verwijten, zodat je elkaar recht in de ogen kunt aankijken als je elkaar nog eens tegenkomt."

Een vriendschap beëindigen zou Claudia nooit over de telefoon of de mail doen. "Je moet de ander de tijd en de ruimte geven om te reageren. Het grootste deel van onze communicatie is non-verbaal, het is zo belangrijk om te zien hoe iemand erbij kijkt of te horen op wat voor toon iets wordt gezegd. Anders slaat zo’n boodschap helemaal in als een bom. Dat kan nooit de bedoeling zijn als je lang bevriend bent geweest."

Maar hoe je het ook brengt: helemaal voorkomen dat de boodschap pijnlijk is voor de ander is haast onmogelijk. "Ik zou het zelf ook best heftig vinden als iemand tegen me zou zeggen dat hij of zij me niet meer wilde zien", zegt Claudia. "Je kwetst iemand hoe dan ook als je zegt dat je niet meer bevriend wilt zijn. Daar was ik me bij het uitmaken altijd van bewust en dat benoemde ik ook. 'Ik snap dat ik je kwets, en het is niet dat jij iets verkeerd hebt gedaan.' Soms gaven ze er dan zelf een invulling aan. 'Ja, je hebt het ook heel druk.' Dat liet ik dan maar zo."

Nog steeds een pijnlijke plek

Eén voormalige vriendin begreep het echt niet en betrok het erg op zichzelf, vertelt Claudia. "We waren jarenlang goed bevriend geweest, maar toen er iets voorviel wilde zij dat niet face to face uitpraten. Na herhaaldelijke pogingen van mijn kant was ik er klaar mee. Als je niet eens in staat bent om zoiets als twee volwassenen met elkaar te bespreken, vind ik een vriendschap niet waardevol. 'Het lijkt me beter als we elkaar loslaten', heb ik toen gezegd. 'Alles wat we tot nu toe hebben gedeeld is voor mij heel waardevol en daar ben ik je heel dankbaar voor, maar dit past niet meer bij mij.'"

"Ze werd heel boos, zei dat ze het niet face to face wilde uitpraten omdat ik zo dominant was en zij zichzelf dan niet kon verweren. Tja, als je zo over me denkt, waarom ben je dan nog vriendinnen met me? Het is voor ons allebei nog een pijnlijke plek denk ik, al zit er inmiddels wel een korstje op. Ik denk niet elke dag aan haar, maar als ik haar zie op sociale media bijvoorbeeld, merk ik dat er nog een vervelend randje aan zit."

'Alsof je een krantenabonnement opzegt, bizar'

Stefan* (60, echte naam bekend bij de redactie) stond aan de andere kant. Een vriend die hij al meer dan 35 jaar kende, deelde hem via een ultrakort mailtje mee dat het wat hem betreft klaar was. "Hij schreef: 'Hierbij deel ik je mede dat ik de vriendschap wil beëindigen. Ik kom niet op je verjaardag. Het ga je goed.' Ik stond ervan te kijken, ik had het niet zien aankomen en begreep niet waarom hij tot dit besluit was gekomen. En dan ook nog op zo’n manier, alsof je een abonnement op een krant opzegt. Bizar."

Stefan besloot daarop zijn voormalige vriend te bellen om opheldering te krijgen. "Hij zei tot twee keer toe: 'Wat denk je zelf?' Maar ik had echt geen idee wat ik hem had misdaan. Hij bleek het me bijzonder kwalijk te nemen dat ik hem min of meer de mond had gesnoerd op mijn verjaardag, een jaar eerder. Ik herinnerde me inderdaad wel dat hij een beetje aan het drammen was geweest over iets waar hij wel vaker over praat en waar ik op dat moment geen zin in had, en dat ik had gevraagd of we het ergens anders over konden hebben. Kennelijk was dat tegen het zere been. Ik kreeg ook nog allerlei andere verwijten van hem. Toen ik doorvroeg, zei hij al heel snel: hier heb ik geen zin in. Nou, dan niet, dacht ik."

Nog even overwoog Stefan zijn vriend een mail of brief te sturen. "Want zo beëindig je zo’n lange vriendschap toch niet?" Toch besloot hij zich er uiteindelijk maar bij neer te leggen. "Die mail van hem was zo vreemd dat ik geen behoefte meer had aan contact. Het was een laffe manier om een einde te maken aan onze jarenlange vriendschap. Je kunt toch ook eerst zeggen dat je ergens mee zit, en samen koffiedrinken om het erover te hebben? Ik vind dat je zoiets altijd face to face moet doen."

Bewust verbreken doen we nauwelijks

Nee, we zijn overal het algemeen geen sterren in het beëindigen van vriendschappen, bevestigt socioloog Beate Volker, die al jaren onderzoek doet naar (onder andere) vriendschap. "We weten uit onderzoek dat mensen zelden een vriendschap echt bewust verbreken. Natuurlijk komt het voor, zeker nu, met kwesties als de vaccinatiediscussie. Dat kan vrienden echt uit elkaar drijven. Maar verhoudingsgewijs komt het nauwelijks voor dat mensen een vriendschap echt 'opzeggen'."

Vaker trekken we een tijdje met bepaalde mensen op, om vervolgens weer wat meer naar anderen toe te trekken. Levenslange vriendschappen zijn eerder uitzondering dan regel. "Als ik jou nu vraag om je beste vrienden te noemen, dan is de kans groot dat je een heel ander antwoord geeft dan wanneer ik je die vraag over een jaar of twee stel. Je verandert zelf ook, dus het zou raar zijn als alles hetzelfde bleef. Onze vriendschappen fluctueren. Dat wil niet zeggen dat je straks ruzie hebt of dat je die mensen van nu dan niet meer ziet, maar waarschijnlijk heb je gewoon even wat minder contact."

Andere afslagen

Vaak gaat het mis wanneer we wat meer moeite moeten doen voor de ander, omdat de vanzelfsprekende gelegenheden niet meer bestaan, zegt Volker. "De een krijgt kinderen of een partner en de ander niet, of de een gaat bijvoorbeeld ergens anders wonen en je moet verder reizen om elkaar te zien. Mensen nemen verschillende afslagen gedurende hun leven, en iedere afslag maakt het wat moeilijker om de vriendschap in stand te houden. Je komt elkaar niet meer tegen zoals voorheen en als mensen meer moeite moeten doen, zie je dat het gevaar dat een vriendschap verwatert en uiteindelijk ophoudt, toeneemt."

Waarom vinden we het zo moeilijk om echt een punt te zetten achter een vriendschap? Volgens Volker zijn daar verschillende redenen voor. Ten eerste is een relatie beëindigen sowieso lastig, met wie dan ook. "Zelfs je baan opzeggen is moeilijk. Vooral het definitieve karakter ervan maakt het ingewikkeld. Het is nogal wat om te zeggen: onze vriendschap is nu verleden tijd. En niemand vindt het leuk om een ander te kwetsen. Mensen twijfelen er heel lang over en zijn er vaak ook niet zeker van dat ze de vriendschap echt definitief willen afsluiten."

Op een laag pitje

Het mooie van vriendschappen is dat die er doorgaans tegen kunnen om een tijdje op een laag pitje te worden gezet. Het écht definitief uitmaken is dus vaak niet nodig. Volker: "Daarin is vriendschap uniek. Tegen een partner kun je niet zeggen: joe, we zien elkaar over drie maanden wel weer. Maar als een vriendschap is verwaterd, kan het zomaar zijn dat je die na een paar jaar weer oppakt en dat het dan is alsof het nooit anders is geweest. Die dynamiek hoort een beetje bij vriendschap."

Weet je echt zeker dat je de vriend of vriendin in kwestie nooit meer wilt zien? Dan kun je het beste duidelijk zijn, adviseert Volker. "Leg je kaarten op tafel. Zeg dat je het idee hebt dat je uit elkaar bent gegroeid, en vertel hoe dat voor jou voelt." Maar zelfs als je écht helemaal klaar bent met de ander, pleit Volker ervoor de deur nog op een kier te laten staan. "Het is goed om te zeggen dat je er nú zo in staat, maar dat je niet wilt uitsluiten dat dat in de toekomst verandert. Door die opening is het al veel minder kwetsend, en zo kun je er later altijd op terugkomen."

Opening is fijn

Voor de duidelijkheid: dit advies gaat niet op voor liefdesrelaties. "Daarbij is het juist oneerlijk om de ander aan het lijntje te houden, omdat die relatie exclusief is", zegt Volker. "Maar van vrienden kun je er meerdere tegelijkertijd hebben. Dan is zo’n opening alleen maar fijn."