EMDR na helse bevalling: 'Kan erover praten zonder in huilen uit te barsten'

Kirsten (41) volgde EMDR na de geboorte van haar dochter, nu vier jaar geleden. De baby lag in stuit, maar in overleg met het ziekenhuis besloot Kirsten toch 'gewoon' te bevallen. "Mocht op enig moment blijken dat het niet lekker ging, dan zou het alsnog een spoedkeizersnede worden."

Maar toen het moment daar was en de bevalling allesbehalve soepel verliep, moest Kirsten ineens toch de hele gifbeker leegdrinken. De bevalling duurde uiteindelijk 14 uur, waarin Kirsten meerdere keren aangaf dat ze er geen goed gevoel bij had. "Maar de aanwezige gynaecoloog in opleiding wuifde mijn opmerkingen weg, hij zei dat het echt wel goed zou komen."

Om de pijn te verlichten kreeg ze remifentanil, een soort morfine. "Achteraf denk ik dat ik daardoor alles wat volgde heb beleefd als in een waas. Het licht was gedempt, ik was niet helemaal helder vanwege dat spul en er gebeurde van alles wat je zo in een nachtmerrie kunt beleven."

The Joker 

Op het moment dat Kirsten volledige ontsluiting had, vertelde de arts haar dat ze mocht gaan persen. En passant deelde hij haar mee dat bij een stuitbevalling standaard een knip wordt gezet – "ik had het op zich wel fijn gevonden om dat te weten vóórdat ik voor zo’n bevalling koos".

Bij het zetten van de knip raakte de arts een bloedvat, waarna hij de wond moest hechten en vervolgens aan de andere kant opnieuw de schaar ter hand moest nemen. Kirsten: "Ik zie er nu van onder uit als The Joker, zeg ik weleens voor de grap."

Hoewel ze geen persweeën had en aan alles voelde dat het niet ging passen, drong de arts erop aan dat ze doorzette. "Toen het me was gelukt de baby eruit te persen met haar billen en benen, zei hij doodleuk: nee, dat gaat niet lukken. Haar hoofd zat vast, dat paste gewoon niet. En ineens stond de kamer vol dokteren. Ze hebben de baby met geweld uit mijn bekken getrokken met behulp van tangen."

Levenloos en blauw aangelopen 

En daarmee was de ellende nog niet voorbij. Want eenmaal uit haar benarde positie bevrijd, kwam haar dochter levenloos en blauw aangelopen ter wereld. "Ze werd gelijk meegenomen en is een uur actief beademend, hoorde ik later. Iedereen ging weg, ik lag daar nog in mijn eentje met die gynaecoloog in opleiding, die me twee uur lang heeft gehecht. Al die tijd had ik geen idee hoe het met mijn baby ging."

Uiteindelijk kwam het met haar dochter gelukkig helemaal goed, maar de gebeurtenissen lieten bij Kirsten hun sporen na. Van een roze wolk was bepaald geen sprake. "Een paar weken na de bevalling stortte ik in. Ik sliep niet, had geen levenlust." Drie maanden later begon ze op advies van haar huisarts met EMDR. "Ik was er van tevoren sceptisch over, vooral omdat ik bang was dat ik de herinnering niet meer zo goed zou kunnen oproepen en het dan ook geen effect zou hebben."

In twee sessies ging ze samen met haar psycholoog terug naar de momenten die haar nog het meest dwarszaten. "Dat bleken de momenten te zijn waarop ik me niet gehoord voelde, en de wazige momenten die ik heb beleefd als een soort koortsdroom." Een andere sessie wijdden ze aan de nachtmerries die haar achtervolgden. "Ik droomde dat de baby er daadwerkelijk niet uitkwam of dat ze haar hoofd eraf hadden getrokken."

Geen nachtelijke angst meer

Al snel na de EMDR merkte Kirsten tot haar opluchting verschil. "Na een paar weken verdween die nachtelijke angst al. Ik zal altijd verdrietig blijven over hoe deze bevalling is gelopen, maar ik kan er nu wel prima over praten zonder in huilen uit te barsten. En bij mijn tweede zwangerschap heb ik geen moment last gehad van angst. Mijn zoon lag ook in stuit, maar die hebben ze tijdens de zwangerschap kunnen draaien en hij floepte er tijdens de bevalling binnen een uur uit. Een droombevalling. Ik heb me daarbij erg gesteund gevoeld door die EMDR."

'Helemaal overstuur ging ik onder narcose'

Joyce de Jong (41) zocht psychische hulp na haar tweede bevalling, die net als bij de eerste eindigde in een spoedkeizersnede. De tweede keer voelde Joyce al snel aan dat het weer dezelfde kant zou opgaan als de eerste keer, maar er werd weer pas op het allerlaatste moment ingegrepen. "Mijn weeën waren opnieuw zo heftig dat de hartslag van mijn zoon Siem steeds omlaagging, net als bij Mees, mijn oudste, was gebeurd."

Wéér kwam ze met volledige ontsluiting terecht op de operatiekamer, en deze keer moest ze tot haar ontsteltenis ook nog onder narcose. "Ik lag op de operatietafel en zag mijn man niet. Toen vertelde de arts me dat Siem in nood was en dat ze gelijk moesten opereren. Terwijl ik onder zeil werd gebracht, hoorde ik ze een checklist afwerken. Iemand had het over een 'neonatale crash cart'. Ik ging helemaal overstuur onder narcose en zo werd ik ook wakker."

Op de verkoeverkamer voelde ze zich aan haar lot overgelaten. "Ik had geen idee waar Siem en zijn vader waren. Ik hoorde een baby huilen; was dat de mijne? Er was niemand die even kwam informeren hoe het met me ging en me kon vertellen hoe het met mijn kind ging. Ik lag daar moederziel alleen."

De eerste dagen na de geboorte van Siem had ze vreselijke nachtmerries, maar voor haar gevoel was er nauwelijks aandacht voor haar mentale welzijn. "Er was geen ruimte om mijn gevoelens met iemand te delen. De boodschap die ik kreeg was: hier heb je wat paracetamol voor de pijn, en ga maar zo snel mogelijk weer lopen, want dat is goed voor je. Suck it up. Dat hele 'schouders eronder en doen alsof er niets gebeurd is', werkte niet voor mij."

Flashbacks en overdreven angstig

In haar verlof merkte ze dat ze slecht sliep, flashbacks had en overdreven angstig was dat Siem iets zou overkomen. Uiteindelijk bracht traumatherapie in combinatie met EMDR verlichting. "Ik heb mijn hele bevalverhaal uitgeschreven en daar gingen we stap voor stap doorheen."

Twee dingen in het bijzonder bleken nog veel emotionele lading te hebben. "Het eerste was het feit dat ik me niet gehoord voelde. De angsten die ik al voor de bevalling had, werden voor mijn gevoel allemaal opzijgeschoven. 'Jij kunt dit Joyce, jij bent hiervoor gemaakt', was de strekking."

Een ander aspect dat EMDR verzachtte, was dat ze zich op diverse momenten enorm in de steek gelaten voelde. "Ik heb twéé uur moeten wachten op die ruggenprik. Er was een ernstig ongeluk gebeurd, dus ik snap best dat ik dan geen prioriteit ben, maar als je zoveel pijn hebt en er is niemand die zich om je bekommert, dan doet dat wel iets met je." Ook het eenzame moment op de verkoeverkamer zat haar nog dwars.

Enorm huilen 

Inmiddels kan Joyce heel goed over beide bevallingen praten en heeft ze geen nachtmerries en nare flashbacks meer. Maar helemáál verdwenen is het trauma niet. "Bij mijn derde bevalling, een geplande keizersnede, lag ik in dezelfde kamer als waar ik na mijn tweede bevalling had gelegen. Ik moest er enórm huilen, die kamer riep zoveel verdriet op. Daar bleek dat er toch nog iets zit."

EMDR – voluit Eye Movement Desensitization and Reprocessing – bestaat al bijna 25 jaar, maar wint vooral de laatste jaren enorm aan populariteit, ziet GZ-psycholoog Simone van Leipsig-Beekman. Ze is zelf gespecialiseerd in psychische klachten rondom de zwangerschap, bevalling en het ouderschap en ook op dat gebied wordt het steeds vaker toegepast. Er is inmiddels veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van EMDR bij bevallingsgerelateerde PTSS en angst voor de bevalling. Soms vragen cliënten zelf al om EMDR, zegt ze. "Sowieso neemt de aandacht voor psychische klachten toe. Het is steeds minder een taboe dat vrouwen in de zogenaamd mooiste periode in hun leven ook depressief, angstig of getraumatiseerd kunnen zijn."

Nooit meer zwanger durven worden 

Psychische klachten in de zwangerschap en na de bevalling komen regelmatig voor: 10 tot 20 procent van de vrouwen ontwikkelt ze. 1 op de 10 vrouwen ervaart de bevalling als traumatisch, bij een klein deel van hen (1 tot 3 procent) leidt dat tot een posttraumatische stressstoornis. Niet iedereen die een schokkende ervaring meemaakt ontwikkelt een PTSS. De meeste mensen herstellen zonder behandeling.

Wanneer een vrouw na de bevalling aanhoudend last heeft van bijvoorbeeld nachtmerries over de bevalling, hyperalertheid, een sombere stemming en situaties vermijdt die doen denken aan de bevalling, dan kan er sprake zijn van een PTSS. Deze klachten kunnen een negatieve invloed hebben op het zelfbeeld van de moeder, de borstvoeding en de interactie tussen moeder en baby. Soms durven vrouwen nooit meer zwanger te worden of zijn ze in een volgende zwangerschap heel bang voor de bevalling. Ook in de zwangerschap kan EMDR veilig toegepast worden.

Van Leipsig: "EMDR, vaak gecombineerd met traumagerichte cognitieve gedragstherapie, is een behandeling die veel verlichting kan brengen. Ook vrouwen die niet voldoen aan alle criteria van een PTSS kunnen baat hebben bij EMDR. Soms kan een kort traject al voldoende zijn."

Zo werkt het: "In grote lijnen vertelt een cliënt hoe de traumatische gebeurtenis nu nog op het netvlies staat. Die herinnering wordt kortdurend zo levendig mogelijk opgehaald uit het geheugen. Het geheugen speelt een belangrijke rol bij trauma en bij EMDR. We staan stil bij wat nu nog het naarste beeld is in de herinnering, en wat dat voor gevoelens, gedachtes en lichamelijke spanning oproept. Als dat even heel scherp naar voren komt, biedt de therapeut een afleidende taak aan, zoals het volgen van een snel bewegend lampje met je ogen, in combinatie met een ritme tappen of een woord spellen.

Die afleiding zorgt ervoor dat er geen ruimte overblijft in je werkgeheugen voor die emotionele lading van de herinnering. Zo wordt de gebeurtenis opnieuw opgeslagen, maar dan neutraler. Cliënten ervaren de gebeurtenis daarna als iets wat in het verleden ligt. Langzaamaan ontstaat een emotionele afstand tot de herinnering."

Als de dag van gisteren 

In principe kan elke ingrijpende ervaring die nog lading heeft en nog aanvoelt als de dag van gisteren, worden behandeld met EMDR. Een bevalling hoeft niet medisch gecompliceerd te zijn verlopen om tot een trauma te leiden. "We zien ook veel vrouwen die er bijvoorbeeld last van hebben dat ze de regie over de situatie zijn verloren, zich onveilig hebben gevoeld of ondraaglijke pijn hebben ervaren. Een andere belangrijke factor bij de beleving is bejegening van de zorgverlener. Zich niet gehoord voelen is iets wat ik vaak hoor."

Ook als moeder en baby vlak na de geboorte om medische redenen van elkaar worden gescheiden, zoals bij zowel Joyce als Kirsten gebeurde, is dat vaak een ingrijpende ervaring. "Soms denken vrouwen dat ze tijdens de EMDR zullen uitkomen bij het moment dat ze ontzettend veel bloed verloren en dachten dood te gaan, maar blijkt de pijn eigenlijk te zitten bij het moment dat hun baby niet bij hen was. Daar zit ook een heel stuk rouw omheen, over een mooi moment dat ze is ontnomen."

Ook getraumatiseerde partners

Overigens kunnen ook partners een trauma oplopen. Dat wordt nogal eens vergeten, merkt Van Leipsig. "Zij moeten soms lijdzaam toezien hoe hun vrouw of kind in levensgevaar verkeren. Voor hen is het extra moeilijk om zorg voor zichzelf te vragen, omdat zij worden geacht 'sterk' te zijn – zij hebben het immers niet meegemaakt. Maar ook zij kunnen baat hebben bij EMDR."

Denk je een traumabehandeling met EMDR nodig te hebben? Let er dan op dat je behandelaar BIG-geregistreerd GGZ-professional is en een gedegen EMDR-opleiding heeft afgerond. Bij de Vereniging EMDR Nederland zijn gespecialiseerde EMDR-therapeuten aangesloten.