'Stop je hoofd in een ijsbad': de (on)zin van de cortisol-hype op sociale media

Duw je hoofd elke ochtend drie keer 10 seconden in een kom ijswater, is één van de vele tips tegen een hoog cortisolgehalte op Instagram. Een ander: ga elke dag een half uur wandelen. Of: eet vette vis.

Geen oplossingen

"Deze oplossingen zijn onzin", zegt internist-endocrinoloog Martijn Brouwers van het Maastricht UMC+. Hij houdt zich als endocrinoloog bezig met hormonen en stofwisseling, en dus ook met problemen met het stresshormoon cortisol. "Natuurlijk is het gezond om elke dag een half uur te wandelen, dus dat moet je zeker doen. Al is je hoofd in een ijsbad duwen volgens mij niet heel verstandig, als daardoor al iets gebeurt op dit vlak, dan is het dat je cortisolniveau stijgt. En als je een probleem hebt met je cortisol, dan los je dat met de genoemde oplossingen zeker niet op."

Wat is cortisol?

Cortisol is een hormoon dat wordt gemaakt in de schors van onze bijnieren. Als we fysieke (bijvoorbeeld een verwonding) of mentale stress (bijvoorbeeld door zenuwen of verdriet) hebben, dan maakt ons lichaam meer cortisol aan. Het hormoon zorgt er dan voor dat de juiste organen voorbereid zijn om het probleem te lijf te gaan.

Gedurende de dag fluctueert de hoeveelheid cortisol in ons bloed. Als we opstaan is die het hoogste, als we naar bed gaan het laagst, en tussendoor kunnen door stress korte pieken ontstaan. Dit gaat bij bijna iedereen goed, in zeer zeldzame gevallen blijkt iemand een stoornis te hebben. Bijvoorbeeld het syndroom van Cushing, waardoor je te veel cortisol aanmaakt, of de ziekte van Addison, waardoor je te weinig cortisol aanmaakt. In een enkel geval heeft iemand te veel cortisol door chronische stress of een depressie.

Bron: Martijn Brouwers, Maastricht UMC+

Het goede nieuws: een cortisoldisbalans is echt heel zeldzaam, zegt zowel Brouwers als huisarts Bernard Leenstra. En dat is maar goed ook, want een cortisoldisbalans leidt tot hele vervelende, en onbehandeld zelf potentieel levensgevaarlijke, klachten.

Normale schommelingen

Mensen die een te hoog cortisolgehalte hebben, hebben bijvoorbeeld last van onverklaarbare sterke gewichtstoename, verhoogde bloedsuikers, blauwe plekken en spierzwakte. Dit syndroom van Cushing wordt volgens Brouwers hooguit enkele tientallen keren per jaar gediagnostiseerd, net als de ziekte van Addison, een te laag cortisolgehalte, die zich onder meer uit in onverklaarbaar veel afvallen, misselijkheid en braken.

"Dan heb je het over echte afwijkingen in het bloed, niet over normale of kortdurende cortisolschommelingen", zegt Brouwers. "die normale schommelingen zijn juist heel gezond, ze zorgen ervoor dat je lichaam doet wat het in die situatie moet doen: bij een verwonding zorgt extra cortisol ervoor dat je lichaam de juiste stoffen aanmaakt om die wond te herstellen, bij stress dat je lichaam in staat is om snel te handelen. We moeten daar dus blij mee zijn."

Hypes en (veel) likes

Als een 'cortisoldisbalans' zo weinig voorkomt, waarom is er dan toch zoveel aandacht voor op sociale media? Beide artsen kunnen het niet goed verklaren. Maar 'dit soort hypes' gaat altijd in golven, zeggen ze allebei. "Soms is de simpele reden dat mensen er veel likes en volgers mee krijgen", zegt Leenstra. "Dan kunnen ze voor een latere post betaald krijgen of supplementen aanprijzen."

Het lastige is, zegt Brouwers, dat bijna iedereen wel één of twee van de klachten heeft die op sociale media worden genoemd als een symptoom van een cortisoldisbalans. "Het zijn vage klachten die dan ook nog eens heel vaak voorkomen. Moe zijn, aankomen, moeilijk concentreren, frustratie. Als mensen dit soort klachten krijgen, dan gaan ze op internet zoeken, en dan komen ze in de spreekkamer en zeggen ze: kijk, hier heb ik last van, dit verklaart al mijn klachten. Terwijl de kans veel groter is dat hun klachten een andere oorzaak hebben."

Eerst naar de huisarts

Brouwers heeft er relatief weinig mee te maken, omdat patiënten altijd eerst naar de huisarts moeten. "Die is met dit soort claims een poortwachter voor artsen zoals ik." Leenstra herkent dat: "Als huisartsen zien we steeds vaker dat mensen op basis van dergelijke posts op sociale media bij ons langskomen."

"Laten we duidelijk zijn", zegt Leenstra. "Als mensen klachten hebben en zich zorgen maken, dan is het heel goed dat ze bij ons langskomen. Maar ga je niet baseren op wat influencers zeggen. Heb je klachten? Ga dan naar thuisarts.nl. Dat is een site van de huisartsen, een betrouwbare site. Daar kun je je klachten invullen en dan zie je wat je daartegen kunt doen en of het verstandig is om naar een arts te gaan."

Gevaar van influencers

Luisteren naar claims van influencers die zeggen dat je je hoofd in een ijsbad moet duwen of dagelijks een gram eiwit per pond lichaamsgewicht moet eten, kan gevaarlijk zijn, waarschuwt Leenstra, die zich zorgen maakt over het bestaan van dit type influencers. 

"Mensen maken zich onnodig zorgen, of gaan niet of pas laat naar de huisarts met hun klachten omdat ze denken te weten wat ze mankeren en wat ze daartegen moeten doen."

"Sommige mensen worden daardoor onnodig zieker voordat wij ze bij de huisarts of in het ziekenhuis zien." In andere gevallen geven mensen onnodig geld uit aan dure of zelfs schadelijke supplementen omdat influencers zeggen dat die helpen.

Niet verkeerd bedoeld

Volgens Leenstra bedoelen de influencers het waarschijnlijk niet verkeerd. "Maar ze weten niet wat ze niet weten. Een studie tot huisarts duurt op zijn minst negen jaar, daar is een reden voor. Geneeskunde is niet makkelijk. Klachten zoals in deze posts worden genoemd, zoals vermoeidheid en moeite met concentreren, kunnen zoveel verschillende oorzaken hebben. Je kúnt niet op basis van een post je eigen diagnose stellen."

Dat zeker een cortisoltekort niet zomaar te diagnostiseren is, zegt ook collega-huisarts Marnix van der Leest. "Ook als huisarts denk je bij dergelijke klachten niet meteen aan een cortisolprobleem, omdat dat zo zeldzaam is en er veel meer voor de hand liggende oorzaken zijn. Kom je veel aan en heb je een te hoge bloeddruk? Dan kijken we bijvoorbeeld eerst naar iemands leefstijl, de kans is veel groter dat daar winst te behalen valt."

Meer bewustwording

Overigens vinden de artsen het niet per se slecht dat er aandacht voor medische problemen is op internet. Al is de vraag op welke manier die aandacht wordt gegeven. "De laatste tijd is er bijvoorbeeld veel te doen over pijn bij het plaatsen van een spiraaltje", zegt Van der Leest. 

"Dat gaat leven op sociale media en komt zo ook extra onder onze aandacht. In de lente gebeurt dat bijvoorbeeld ook met de ziekte van Lyme, omdat er steeds meer teken komen. Als het niet tot angst of onrust leidt, maar wel voor bewustwording zorgt, dan kan ik er als huisarts alleen maar blij mee zijn."