Straatarts Michelle van Tongerloo over 'patiënt Nederland': 'Wij burgers moeten zelf aan de bak'

Vanuit de Rotterdamse Pauluskerk biedt huisarts Michelle van Tongerloo eens per week zorg aan mensen die nergens anders terechtkunnen. Omdat ze dak- of thuisloos zijn, of geen geldige verblijfspapieren hebben en dus onverzekerd zijn. Zoals Giuseppe. Nadat hij zijn baan als kok verloor, verloor hij ook zijn huis en daarmee zijn zorgverzekering – voor een verzekering heb je namelijk een postadres nodig. Hij woonde jarenlang onder een brug en stopte met het nemen van de hiv-remmers die hij nodig had, waardoor hij zichzelf langzaam maar zeker de dood in hielp.

Pas als hij echt op sterven na dood is, komt hij naar de Pauluskerk voor hulp. Net op tijd weet Michelle het einde af te wenden door hem antivirale middelen te geven en hem te laten opnemen in een verpleeghuis voor daklozen. Dat blijkt genoeg om hem te redden. 

Maar er zijn veel meer mensen zoals Giuseppe. "Als oplossingen zo eenvoudig kunnen zijn, als zorg zo veel verschil kan maken, waarom is mijn praktijk dan zo moeilijk?", schrijft ze in haar boek. "Waarom lukt het me niet meer om de basaalste hulp te bieden aan een steeds groter wordende groep mensen?"

De straat maakt mensen heel erg ziek, ziet Michelle dag in dag uit. Van etterende wonden en bloedvergiftigingen tot verslavingen en alle fysieke en mentale gevolgen daarvan: veel dakloze mensen krijgen er vroeg of laat mee te maken. En juist deze mensen, die zo hard goede zorg nodig hebben, hebben de minste toegang tot die zorg. Ze worden regelmatig van het kastje naar de muur gestuurd. 

Alleen hulp bij acute zorg

Veel ziekenhuizen willen ze helpen, maar onverzekerde mensen kosten geld. Ja, er is een vrij onbekend fonds om hun zorg toch vergoed te krijgen via het ministerie van Volksgezondheid, maar bij de aanvraag daarvan komt veel papierwerk kijken en daar zit haast niemand op te wachten. 

"Deze mensen worden nu vaak alleen geholpen als ze acute zorg nodig hebben", vertelt Michelle. "Terwijl dat de maatschappij veel meer geld kost dan wanneer je ze in een eerder stadium al kunt helpen met de basis. We hebben een tegengestelde geneeskunde gecreëerd, met de beste zorg voor de mensen die het ’t minst nodig hebben, en andersom."

In het begin werd ze weleens moedeloos en wanhopig van wat ze zag in haar spreekkamer als straatarts. "Er waren patiënten bij wie ik al ging zuchten als ik ze in de wachtkamer zag. Ik wist niet wat ik als huisarts met ze aan moest."

Georganiseerd op een inefficiënte manier

Inmiddels heeft ze dat machteloze gevoel niet meer. "Het beste medicijn tegen onmacht is iets doen. Ik kan niet toveren, maar ik kan veel regelen voor mijn patiënten en ik stop niet tot ze in ieder geval een goede basis hebben." 

Ze helpt haar patiënten dus niet alleen door een pleister op hun wonden te plakken en medicijnen te geven voor hun ziektes, maar ook door – niet zelden in haar vrije tijd – te proberen hun onderliggende problemen in kaart te brengen en aan te pakken. Maar dat wordt moeilijker en moeilijker, merkt ze. En dat komt volgens haar met name door de inefficiënte manier waarop veel dingen in onze samenleving zijn georganiseerd. 

Je zou kunnen zeggen dat Nederland zelf ziek is. Hoe heeft Nederland zo ziek kunnen worden? Volgens Michelle liggen er drie maatschappelijke ontwikkelingen aan ten grondslag. "Ten eerste veranderde de verzorgingsstaat in een participatiemaatschappij met ernstig repressieve trekjes. Daar kwam bij dat volkshuisvesting plaatsmaakte voor een woningmarkt waarin steeds minder betaalbare woningen beschikbaar zijn. Wat ook meespeelt, is dat zorg een verdienmodel is geworden, waarbij zwaardere zorg minder lucratief is en dus minder wordt geboden. We zijn doorgeslagen in marktwerking en individualisering."

Heel onoverzichtelijk 

En breek haar de bek niet open over de extreme 'verschotting' die decentralisatie en marktwerking in de zorg teweeg hebben gebracht. "Voor ieder aspect van iemands problemen is weer een andere behandelaar, een andere coach, een ander team. Waardoor het allemaal ook nog eens heel onoverzichtelijk is geworden."

We lijken uit het oog te zijn verloren wat echt belangrijk is, zegt ze: "Onze relatie tot elkaar. Naastenliefde, gemeenschapszin, er voor elkaar zijn. We zijn het vermogen verloren om op een gemeenschappelijke manier onze gemeenschappelijke problemen op te lossen."

De diagnose voor patiënt Nederland heeft Michelle helder, hoe zit het met het behandelplan? Wat in ieder geval niet (voldoende) helpt, is symptoombestrijding. Daar worden veel zorguren en geld aan verspild, vindt Michelle. 

"Neem een alleenstaande moeder die veel stress heeft omdat ze de rekeningen niet kan betalen. Door de situatie thuis, ontwikkelen haar kinderen gedragsproblemen. En wat krijgt die vrouw? Een opvoedcoach. Waanzin. Er komt een indrukwekkend arsenaal aan coaches en zorgverleners om haar heen staan, maar niet om te werken aan het kernprobleem: bestaanszekerheid."

Eén maandsalaris van een duurbetaalde psycholoog

Geef het maandsalaris van slechts één van die duurbetaalde psychologen, maatschappelijk werkers, artsen en ambtenaren aan zo’n vrouw en ze is volledig geholpen, betoogt ze in haar boek. Ze weet best dat het zo niet werkt, maar waarom eigenlijk niet? 

Sinds Michelle op LinkedIn de vaak schrijnende verhalen van haar patiënten deelt, krijgt ze van alle kanten (financiële) steun aangeboden. Daarmee kan ze haar patiënten echt verder helpen.

Het lijkt misschien een druppel op een gloeiende plaat, maar Michelle is niet de enige die de zorg anders probeert te organiseren, laat ze zien in haar boek. Er zijn gemeenschappen die huizen bouwen om het wonen zo betaalbaar mogelijk te houden. Er zijn zorgverleners die in wijken aanbellen om te vragen wat mensen nodig hebben. En er komen steeds meer burgerinitiatieven bij die in het gat stappen dat de overheid heeft laten vallen; inmiddels staat de teller al op ruim 7400. 

Volgens Michelle is dat ook de enige manier waarop we onze maatschappij beter kunnen maken: door haar zelf op te lappen. "Het baart me natuurlijk enorm veel zorgen dat de overheid zoveel gaten laat vallen in een wereld die steeds grilliger wordt. Maar de overheid is op dit moment, met dit kabinet, echt niet in staat om deze problematiek op te lossen. Daarom moeten we als burgers zelf dingen gaan oppakken."

Recept voor genezing

In Komt een land bij de dokter geeft ze daar concrete handvatten voor. Hoewel ze een hoofdstuk heeft gewijd aan wat de overheid kan doen, heeft ze haar boek nadrukkelijk niet geschreven voor politici en beleidsmakers, zegt ze. 

"Ik wilde het eerste exemplaar dan ook niet overhandigen aan een minister of burgemeester. Ik geloof niet dat de nodige verandering daarvandaan komt. Ik heb mijn boek in de eerste plaats geschreven voor mijn patiënten, en ik hoop dat een hele brede laag van de bevolking het leest. Zodat we samen de verandering teweeg kunnen brengen die zo hard nodig is. Want het recept voor genezing van onze samenleving, hebben we zelf in handen."

‘Komt een land bij de dokter’ van Michelle van Tongerloo (De Correspondent, € 23) is nu verkrijgbaar.