Menstruatieles in de klas? Dit is endometriose

Ongesteldheid gaat in het algemeen vaak gepaard met buikpijn, lage rugpijn en andere klachten. Als die klachten heel hevig zijn, kan dat te maken hebben met endometriose. Dat betekent dat weefsel dat lijkt op het slijmvlies dat de binnenkant van de baarmoeder bekleedt (endometrium), op plaatsen buiten de baarmoeder voorkomt. 

Het endometrioseweefsel kan zich bijvoorbeeld hechten aan het oppervlak van verschillende organen en weefsels en daar groeien. Denk hierbij aan je eierstokken, je eileiders, de ligamenten (ophangbanden) van de baarmoeder, je darmen en je blaas.

Endometriosehaarden
Gedurende de maand bereidt het baarmoederslijmvlies zich onder invloed van hormonen voor op een eventuele innesteling van een bevruchte eicel. Het slijmvlies wordt dikker, is goed doorbloed en bevat allerlei voedingsstoffen die nodig zijn voor een succesvolle innesteling en groei van de eicel. Wanneer je ovulatie (eisprong) geweest is en er geen bevruchting heeft plaatsgevonden, dan stoot de baarmoeder het slijmvlies af en verlaat dit het lichaam via je vagina: de menstruatie.

Omdat het endometrioseweefsel buiten de baarmoeder lijkt op het baarmoederslijmvlies, wordt het beïnvloed door dezelfde hormonen. Ook reageert het vergelijkbaar. Het endometrioseweefsel wordt dikker en dikker en bij het uitblijven van een bevruchting gaat het bloeden. Echter, dit bloed heeft geen opening om het lichaam te verlaten en gaat daarom op het oppervlakte van omliggende weefsels en organen zitten. Dit kan ontstekingen en veel pijnklachten veroorzaken.

Met name in de eierstokken kan het bloed van een endometrioseplekje ophopen. Er ontstaat dan een cyste, een holte gevuld met bloed. Officieel wordt zo’n cyste in de eierstok een endometrioom genoemd, maar het staat beter bekend als een chocolade-cyste, vanwege de bruine kleur van het oude bloed.

Endometriose en vruchtbaarheid
Eén van de grootste problemen van endometriose is het mogelijke effect ervan op je vruchtbaarheid. Endometriose kan op verschillende manieren bijdragen aan een verminderde vruchtbaarheid. Een endometriumhaard kan de afgifte van een eicel door de eierstok verhinderen door de eierstok te blokkeren. De eileider kan verkleeft raken door het endometrioseweefsel, waardoor ten eerste een gesprongen eicel moeilijk kan worden opvangen en waardoor ten tweede de passage door de eileider wordt geblokkeerd. Endometriose is één van de belangrijkste oorzaken van verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen boven de 25 jaar.

Endometriose heeft overigens niets te maken met vleesbomen. Een vleesboom is een goedaardig spierweefselgezwel in de baarmoeder.

Oorzaken van endometriose

Het is nog niet precies bekend hoe endometriose ontstaat. Er bestaan wel een aantal theorieën over de oorzaak, maar er is nog niets bewezen. De bekendste theorie is die van de retrograde (terugvloeiende) menstruatie. Deze theorie houdt in dat het menstruatiebloed behalve via de vagina naar beneden, ook voor een deel via de eileiders naar de bekkenholte kan vloeien en zo endometriosehaarden kan veroorzaken. 

Er wordt ook gedacht dat je afweersysteem en erfelijke factoren een rol spelen.

Symptomen van endometriose

Veel vrouwen met endometriose hebben helemaal geen klachten. De klachten die vrouwen met endometriose kunnen hebben, hangen sterk samen met de ernst van de endometriose en vooral de plaats van de endometriosehaarden. 

• Pijnlijke menstruatie (dysmenorroe): Pijn bij de menstruatie is één van de belangrijkste symptomen van endometriose. Het gaat dan niet om menstruatiepijn die al vanaf de puberteit aanwezig is. Het gaat om een zeer hevige pijn tijdens de menstruatie die erger wordt naarmate je ouder wordt. Later begint de ernstige pijn al voordat de menstruatie begint en nog later kan de pijn chronisch worden en verergeren voor en tijdens de menstruatie.
   
• Pijn bij plassen en ontlasting: Door het groeien van de endometriosehaarden wordt er druk op de blaas en de darmen uitgeoefend. De blaas en darmen reageren ook op de krampen van de baarmoeder tijdens de menstruatie. Dit alles zorgt ervoor dat je vaak aandrang kunt voelen en dat het plassen en ontlasten pijnlijk kunnen zijn.
   
• Pijnlijke vagina: De vagina kan door verdikking zeer veel pijn geven bij het inbrengen van een tampon of tijdens het vrijen.
   
• Abnormaal bloedverlies: De menstruatie kan bij endometriose veel langer duren dan normaal. Daarnaast kan er bloedverlies via de anus of urinebuis optreden.

Diagnose

Nogmaals: endometriose geeft lang niet altijd klachten. Veel van de bovenstaande symptomen zijn niet specifiek voor endometriose en kunnen door allerlei aandoeningen worden veroorzaakt. De arts kan tijdens vaginaal onderzoek of een echo onderzoek aanwijzingen vinden die duiden op endometriose. De definitieve diagnose wordt gesteld op basis van een kijkoperatie (laparoscopie). Bij zo’n kijkoperatie hoeft de buik niet helemaal te worden opgemaakt. Er wordt een aantal kleine gaatjes in de buik gemaakt, waar de arts vervolgens met een buisje doorheen kan om de buik van binnen te bekijken.

Behandeling van endometriose

Endometriose is niet volledig te genezen. Wel kunnen de symptomen bij het overgrote deel van de patiënten geheel of gedeeltelijk worden weggenomen.

Om endometriose te behandelen zijn er verschillende opties:

• Afwachten: Je houdt, samen met de arts, de klachten in de gaten en je wordt regelmatig onderzocht op het verloop van de ziekte, om te kijken of er eventueel een behandeling moet worden ingezet.
   
• Hormonale therapie: Er zijn verschillende hormonale behandelingen beschikbaar. Zo kunnen je klachten minder worden tijdens het slikken van de pil. Als je de pil doorslikt en dus geen stopweek inlast, bouwt het baarmoederslijmvlies zich niet op voor een eventuele innesteling. De endometriosehaarden blijven dan ook rustig. Daarnaast kun je progesteronpreparaten slikken, die de eisprong en dus menstruatie onderdrukken. Verder kunnen LHRH-agonisten, die de opbouw van het baarmoederslijmvlies onderdrukken een uitkomst bieden. Veel hormonale medicijnen hebben echter wel vervelende bijwerkingen.
   
• Chirurgische therapie: Tijdens een kijkoperatie die gebruikt wordt om de diagnose te stellen, kunnen ook endometriosehaarden worden verwijderd. Er kan ook een grote buikoperatie (zonder laparascoop, dus met een grotere snede), worden uitgevoerd om grotere plekken van endometriose te verwijderen. Bij een zeer ernstig geval wordt ervoor gekozen om de gehele baarmoeder te verwijderen (hysterectomie), eventueel samen met de rest van de voortplantingsorganen (eierstokken, eileiders). Deze behandeling zorgt voor volledige onvruchtbaarheid en kan psychisch zeer belastend zijn. Het wordt dan ook alleen ingezet als laatste redmiddel. Uiteraard gaan alle chirurgische ingrepen gepaard met risico’s op complicaties.

Tenslotte bestaan er ook allerlei alternatieve behandelopties waar sommige vrouwen baat bij lijken te hebben. Denk hierbij aan een speciaal dieet, kruidentherapie en acupunctuur. Deze behandelmethoden zijn alleen niet wetenschappelijk onderbouwd.

Voor dit artikel werkten we samen met Gezondheidsplein.nl. Daar vind je nog veel meer artikelen over gezondheid, gecontroleerd door artsen en medisch specialisten.