Verpakkingsvrij winkelen in de supermarkt, willen we dat wel?
Supermarktketen Lidl start een proef waarbij klanten in de winkel zelf hun wasmiddel kunnen bijvullen in een speciale recyclebare verpakking. Bij elke refill bespaart de klant 23 tot 47 gram plastic. En bij Albert Heijn kunnen klanten in een aantal winkels al langer hun potten of doosjes die ze van huis meenemen, vullen met pasta en pijnboompitten. Maar heeft de klant wel interesse?
Het is even nadenken voordat je naar de supermarkt gaat. Heb je alles? Portemonnee, check. Boodschappentas, check. Statiegeldflessen, check. Daar kwamen in april al lege blikjes (fris)drank bij en bij onder meer Jumbo en Albert Heijn moet je tegenwoordig ook zelf een tasje voor groenten en fruit meenemen, want de gratis plastic tasjes zijn niet meer verkrijgbaar.
Als het aan de supermarkten ligt, nemen we ook glazen of plastic potten mee die we ter plekke vullen met allerlei houdbare producten. Albert Heijn wil in 2025 twintig miljoen kilo minder verpakkingsmateriaal gebruiken. Die daling is deels de verantwoordelijkheid van de producent, die op zoek moet naar alternatieve verpakkingen. Maar ook de klant moet een steentje bijdragen.
Sinds april 2020 kunnen klanten zeventig verschillende producten verpakkingsvrij kopen, mits ze zelf een verpakking meenemen. Ze betalen per gram. Albert Heijn was van plan de proef, die startte bij drie AH XL's in Rotterdam, Amsterdam en Leidschendam, in 2021 al uit te rollen naar vijftig winkels.
Weinig animo bij consument
Consumenten bleken echter amper bereid om met een potje van thuis naar de supermarkt te komen. De uitrol naar 50 winkels moest in 2023 plaatsvinden.
Vooralsnog zijn er maar twee Albert Heijn-winkels bijgekomen, vertelt een woordvoerder aan RTL Z. Bij die winkels in Den Haag en Arnhem, is het aanbod echter beperkt. "Geen wand van zes meter met allerlei verpakkingsvrije producten, maar een wand van twee meter met alleen het meest relevante assortiment. Dat creëert meer overzicht en maakt de keuze makkelijker."
Bij de drie XL-winkels van het eerste uur, worden nog zeventig producten aangeboden. Wel zijn aanpassingen gedaan.
Technische verbeteringen
"Een aantal technische verbeteringen maakt het concept gebruiksvriendelijker. De trilfunctie zorgt ervoor dat producten gemakkelijker uit de koker komen en er minder kleefrisico is bij samengestelde producten zoals granola. De klemcontrole is verbeterd voor een preciezere dosering en in elke koker zit een weegschaal zodat klanten tijdens het vullen de getapte hoeveelheid zien", aldus woordvoerder Anoesjka Aspeslagh.
Het grootste verschil voor de klant: er zijn papieren probeerzakjes toegevoegd als een tussenoplossing omdat het meenemen van een eigen verpakking nog geen automatisme is.
Cijfers of klanten nu meer verpakkingsvrije producten kopen, zijn er nog niet.
Wasmiddel in de winkel hervullen
Ook Lidl wil nu dat klanten hervulbare verpakkingen mee naar de winkel nemen. In dit geval gaat het om een door de winkelketen zelf ontwikkelde herbruikbare verpakking voor wasmiddel. In tien winkels zijn hervulstations geplaatst voor vier soorten wasmiddel van het huismerk.
Bij de stations kun je met een paar drukken op de knop kiezen voor kleur, wit, of zwart wasmiddel of wasverzachter. "Bij het afrekenen krijg je vanaf de tweede keer dat je de zak vult 25 procent korting", vertelt een woordvoerder. Zo wil de winkel de klanten stimuleren om voor de recyclebare verpakking te gaan.
De verpakkingen zijn voorzien van een slimme dop. Zo wordt voorkomen dat er te veel wasmiddel getapt wordt en een knoeiboel ontstaat. Ook meet de slimme dop hoe vaak de zak al hervuld is. Op het scherm is zichtbaar hoeveel plastic de klant al bespaard heeft.
Record staat op 25 hervullingen
Bij het eerste gebruik besparen klanten die wasmiddel kopen 16 tot 23 gram plastic, omdat de hervulbare zakken minder plastic bevatten dan de hardkunstof flessen. Bij een refill heb je volgens de winkelketen 23,2 tot 47,4 gram plastic bespaard.
Dit loopt dus op als je de fles vaak recyclet. In het Verenigd Koninkrijk is bij drie Lidl-filialen getest met een voorloper van de hervulmachine. 68 procent van de klanten die een hervulbare zak kocht, kwam later terug voor een refill. Het record aantal vulbeurten voor één zak staat nu op 25 vullingen.
De machines moeten echter wel onderhouden worden, er wordt stroom verbruikt en ze moeten regelmatig worden gereinigd. Ook kan de machine kapot gaan, waarna die vervangen moet worden. Dat levert afval op. De duurzaamheidswinst is ondanks die nadelen groter dan het verlies, aldus Lidl.
Schaalgrootte belangrijk
Hoe kijken experts naar de ecologische footprint van zo'n machine? "Er zijn veel studies gedaan naar hergebruik van verpakkingen versus eenmalig gebruik. Je bespaart altijd verpakkingsmateriaal. Maar hoe duurzaam zo'n initiatief exact is, hangt ook af van de schaalgrootte," zegt Marcel Keuenhof van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken.
Eén monteur die in een auto van noord naar zuid door het land rijdt voor reparatie of onderhoud van één machine, is niet zo duurzaam. Als hij op zijn route vijftien winkels aandoet, dan is het al duurzamer.
"Dat is ook zo als je verpakkingen gaat hergebruiken, zoals we nu bijvoorbeeld bij bierflesjes doen. Als die met de hand gereinigd zouden worden, is dat veel minder duurzaam dan als ze met miljoenen tegelijk in de wasmachine gaan."
Afhankelijk van gedrag consument
Nog belangrijker is het consumentengedrag. Denken consumenten wel aan de hervulbare zak als ze wasmiddel gaan kopen? Keuenhof: "Een navulbare zak bevat sowieso minder plastic dan een hard kunststoffen fles wasmiddel. Dus qua materiaalgebruik het is altijd duurzamer om die navulzak te gebruiken. Maar het maakt wel verschil of je die zak maar vijf keer gebruikt of honderd keer, voordat hij afgedankt wordt. Iedere keer bespaar je meer plastic."
Als een consument iedere keer een nieuwe hervulbare zak pakt, is de milieuwinst dus veel minder groot. En Nederlandse consumenten lijken - op enkele donkergroene ridders na - nog niet heel duurzaam te denken, gezien de weerstand tegen onder meer statiegeld op blikjes en de weerstand tegen de plastictaks.
"Het heeft tijd nodig. Tegen het verbod op roken in de trein was ook weerstand en nu weten we niet beter", aldus Keuenhof.
En ook als consumenten niet willen, zullen we waarschijnlijk wel moeten. Europa werkt namelijk aan nieuwe wetgeving.
Vijftien procent minder afval in 2040
Eind vorig jaar heeft de Europese Commissie een voorstel ingediend om verpakkingen en verpakkingsafval aan banden te leggen. In de Packaging and Packaging Waste Regulation (PWWR) staat dat iedere lidstaat de hoeveelheid verpakkingsafval per inwoner moet reduceren ten opzicht van 2018. Met 5 procent in 2030, 10 procent in 2035 en 15 procent in 2040. Om dat te bereiken moeten er onder andere meer systemen komen die hergebruik mogelijk maken.
"Dat wetsvoorstel wordt nu door de lidstaten bekeken en becommentarieerd. Er is een sterke lobby van bedrijven die verpakkingsmaterialen maken, dus de doelstellingen zouden wel eens afgezwakt kunnen worden. Maar uiteindelijk zullen we meer verpakkingsmaterialen moeten recyclen en hergebruiken", zegt Keuenhof.
Consument makkelijk maken
De crux om de doelen te halen: het moet de consument makkelijk gemaakt worden. Niemand wil met een lekkende zak terug naar de winkel.
"Je moet dus kwalitatief goede verpakkingen ontwikkelen die lang meegaan. In de cosmeticawereld zien we al crèmes in een navul-variant, waarbij een luxe, duurdere hoofdverpakking keer op keer nagevuld kan worden met een eenvoudige navulverpakking. Die navullingen zijn ook goedkoper en dus populair bij de consument."