Italië wil bootmigranten naar Albanië sturen, maar mag dat wel?

Deze week presenteerde de Italiaanse premier Giorgia Meloni het nieuwe plan aan Brussel. Migranten die in bootjes door de Italiaanse kustwacht worden onderschept in de Middellandse Zee, worden in opvangcentra in Albanië ondergebracht. Meloni hoopt zo dat zo veel mogelijk migranten in ieder geval níét in Italië aankomen. Maar Italië blijft wel verantwoordelijk voor hen.

Het zou niet gaan om álle migranten die worden gered uit de Middellandse Zee. Meloni wil tot zesendertigduizend mensen per jaar in Albanië laten opvangen. Ook kwetsbaren zijn uitgesloten, zoals zwangere vrouwen, kinderen of ouderen. De complete uitwerking van het plan ligt nog niet op tafel, maar toch zijn er binnen Europa al heel veel vragen.

1. Waarom doet Meloni dit?

Het oplossen van het migratieprobleem in Italië was één van de grote verkiezingsbeloften van Meloni. Dit jaar hebben al 145.000 migranten de grens over willen steken naar Italië: ongeveer een verdrievoudiging ten opzichte van twee jaar terug. "Het lijkt erop dat Meloni nu concrete stappen wil zetten", zegt correspondent Anouk Boone. "De politieke druk neemt toe en zij wil haar geloofwaardigheid onderstrepen door te laten zien: ik volg mijn agenda."

Meloni wil een complex probleem pragmatisch aanpakken. "Zij lijkt nu te zeggen: Italië kan dit niet alleen, dus schakelen we een ander land in", zegt Boone. Dat andere land, Albanië, is alleen geen EU-lid en Italië wel. Meloni zei daarover tegen Italiaanse media dat haar deal een 'model' kan worden voor samenwerking buiten de EU. "Maar experts zien het vrij somber in", zegt Boone. "Los van praktische vragen, zijn er ook vragen over mensenrechten."

2. Mag dit wel?

De discussie over wat te doen als een migrantenboot wordt onderschept, speelt al jaren. Dat weet ook Mark Klaassen, universitair docent migratierecht aan de Universiteit Leiden. "De eerste stap is dat er een veilige haven gevonden wordt voor migranten die op zee in problemen komen. Je kunt zeggen dat Albanië een veiliger land is dan het land van waaruit de migranten zijn vertrokken, bijvoorbeeld Libië", legt Klaassen uit.

Maar er is nog een heleboel onzeker over deze deal. De vraag of het juridisch wordt goedgekeurd, zal afhangen van een aantal factoren, zegt Klaassen. "Het wordt moeilijk als Meloni mensen gaat verplaatsen die al voet aan land hebben gezet in Italië. Dan hadden die migranten namelijk het recht om in Italië al de asielprocedure te starten."

Maar er zijn vooral vragen over mensenrechten. "Italië gaat veel tegenspraak verwachten als blijkt dat de migranten in Albanië worden ondergebracht in slechte omstandigheden, zoals we in vluchtelingenkampen in Griekenland hebben gezien."

3. Wat betekent dit voor de migranten?

Eerst een stapje terug: hoe komen de op zee geredde mensen in Albanië terecht? De Italiaanse kustwacht onderscheidt de gezonde mensen van de kwetsbaren: die worden wél naar Italië gebracht. "In de praktijk zul je zien dat dan een heleboel gezonde, jonge mannen in Albanië aan zullen komen", zegt correspondent Boone. "Die eerste scheiding op zee is al heel moeilijk. Sommige mensen vluchten namelijk met de hele familie."

Het is de bedoeling dat er volgend jaar zeker twee opvangcentra in het noorden van Albanië opengaan. Italië zegt verantwoordelijk te zijn voor de asielprocedures en Albanië voor de lokale beveiliging. Critici vrezen dat de Italiaanse autoriteiten op afstand niet voldoende gedaan krijgen, en dat de opvangplekken op gevangenissen gaan lijken.

Hoe deze centra er echt uit zullen gaan zien, is natuurlijk nog niet duidelijk. Wel weten we dat Albanië in het recente verleden niet eerder zulke grote aantallen vluchtelingen heeft opgevangen.

4. Kan zo'n migratiedeal ook succesvol zijn?

Deals over migratie zijn niet nieuw. Zo maakte Meloni, samen met onder anderen premier Rutte, deze zomer een deal met Tunesië. Tunesië beloofde bootmigranten naar Europa te stoppen in ruil voor 900 miljoen euro. Tot nu toe is nog niet goed te zeggen of de deal iets uithaalt. In ieder geval is het Noord-Afrikaanse land ontevreden over de afspraken en komen verhalen naar buiten over het ernstig schenden van mensenrechten.

Ook heeft het Verenigd Koninkrijk uitgewerkte plannen die lijken op het plan van Italië. Het VK wil migranten die over het Kanaal vluchten naar Rwanda sturen, meer dan 7000 kilometer verderop. Ook Denemarken en Oostenrijk willen meedoen met dat plan. Rwanda zou betaald krijgen om asielaanvragen dáár te behandelen. Maar tot nu toe hebben rechtbanken deze plannen nog niet goedgekeurd.

Mogelijk heeft Italië aan Albanië ook een smak geld beloofd, maar het is nog niet bekend wat de voordelen zijn voor Albanië. 

Al met al vreest universitair docent Klaassen voor een verplaatsing van het probleem. "Het kan zomaar zijn dat Albanië straks het zoveelste land is met een overbelast asielstelsel."