Israël viel ziekenhuis binnen, maar hard bewijs voor Hamas-hoofdkwartier ontbreekt nog altijd

Het Israëlische leger (IDF) viel half november na een dagenlange omsingeling het grootste ziekenhuis van de Gazastrook binnen. Hamas zou daar een ondergronds commandocentrum met tunnelstelsel hebben, en patiënten als menselijk schild gebruiken. Hamas zelf heeft dit altijd ontkend.

De actie leverde Israël wereldwijd kritiek op. Naast alle patiënten was het ziekenhuis ook een schuilplaats voor duizenden vluchtelingen. "De bescherming van pasgeborenen, patiënten, medisch personeel en alle burgers moet voorrang krijgen boven alle andere zorgen. Ziekenhuizen zijn geen slagvelden", schreef Martin Griffiths, noodhulpcoördinator van de VN, op X.

Al voor de inval was vanwege de Israëlische blokkade van Gaza een groot gebrek aan stroom, water, voedsel en medicijnen in het Al-Shifa-ziekenhuis. Operaties werden noodgedwongen zonder verdoving uitgevoerd, pasgeboren baby's moesten van de prematurenafdeling worden verplaatst, en op de buitenplaats lagen tientallen lichamen in staat van ontbinding afgedekt met dekens. De Wereldgezondheidsorganisatie sprak van een 'zone des doods'.

'Operationele noodzaak'

Israël bleef stellig volhouden dat het ziekenhuis een belangrijk commandocentrum was van Hamas. IDF sprak van een 'operationele noodzaak' en trok met tientallen militairen naar binnen. Wat volgde waren dagen van ondervragingen van personeel en patiënten. Soldaten gingen 'van kamer tot kamer' bij het doorzoeken van het medische complex dat uit meerdere gebouwen bestaat.

IDF beloofde 'concreet bewijs' te zullen leveren dat Hamas het ziekenhuis als 'terreurhoofdkwartier' heeft gebruikt. Al snel bracht het leger foto's en videobeelden naar buiten van de eerste bevindingen: geweren, munitie, granaten, kogelvrije vesten met het logo van Hamas erop. "Slechts het topje van de ijsberg", zei een legerwoordvoerder van Israël.

Beelden van een tunnel

Israël liet diezelfde week​​​​​​ videobeelden zien van een tunnel die zou zijn gevonden bij het Al Shifa-ziekenhuis. De tunnel zou 55 meter lang zijn en 10 meter diep onder de grond liggen, en leiden naar het commandocentrum van Hamas.

Ook werden beelden van bewakingscamera's getoond waarop volgens Israël te zien is hoe Hamas-militanten 'met geweld' een Thaise en een Nepalese gijzelaar het Al-Shifa-ziekenhuis binnen brengen. "Deze bevindingen bewijzen dat terreurorganisatie Hamas het Al-Shifa-ziekenhuis op de dag van het bloedbad zelf als terreurinfrastructuur gebruikte", stelde het IDF.

Weer enkele dagen later liet het Israëlische leger enkele journalisten toe tot het gebied. Op beelden van persbureau Reuters was een versterkte tunnel bij het Al-Shifa-ziekenhuis te zien. Compleet met badkamer, keuken en een vergaderruimte met airco die volgens IDF door Hamas was gebruikt als commandopost. Reuters moest zijn gefilmde beelden eerst overleggen met het Israëlische leger, als strikte voorwaarde voor toegang tot de troepen.

Journalist Lucy Williamson van de Britse omroep BBC mocht onder begeleiding van zwaarbewapende IDF-militairen het ziekenhuiscomplex betreden. Ze kreeg daarbij enkele kalasjnikovs, munitie, kogelvrije vesten, militaire boekjes en pamfletten te zien. "Ons bezoek werd streng gecontroleerd. We hadden zeer weinig tijd ter plaatse en konden daar niet met artsen of patiënten praten", schreef Williamson in haar verslag.

"Israël geeft journalisten en onderzoekers geen vrije toegang tot Gaza", zegt Midden-Oosten-correspondent Olaf Koens. "Soms mogen enkele journalisten mee, maar het Israëlische leger pleegt censuur op dit soort reizen. Er is geen persvrijheid en dat is voor mij de reden geweest om niet op deze uitnodigingen in te gaan."

De beperkte toegang maakt het erg moeilijk voor journalisten om een oordeel te vellen, zegt Koens. "Dit is ook een beeldvormingsoorlog. Het is dus ontzettend belangrijk om goed te kunnen documenteren wat er gebeurt. Voor zo'n belangrijk vraagstuk heb je gedegen onderzoek nodig."

'Finaal oordeel vellen kan nog niet'

Heeft Israël tot dusver onweerlegbaar bewijs geleverd dat Hamas het Al-Shifa-ziekenhuis heeft gebruikt als hoofdkwartier? Volgens André Nollkaemper, hoogleraar internationaal recht aan de Universiteit van Amsterdam, moeten we voorzichtig zijn met het trekken van conclusies. "Op grond van wat we tot nog toe gezien hebben niet, maar een finaal oordeel vellen kan nu drie weken later nog niet."

Nollkaemper wijst op het belang van waarheidsvinding in het conflict: onafhankelijke organisaties die onderzoek mogen doen op grond van forensisch bewijs en getuigenverklaringen. "Zodra de vijandigheden ophouden, moeten zij onderzoek doen naar zowel de aanslagen van Hamas op 7 oktober als de militaire reactie van Israël. Dan pas kom je tot een juridische conclusie en kan er berecht worden."

Maar dat is een proces dat jaren kan duren. Nollkaemper: "De schaal van aanvallen op burgerdoelen is in dit conflict enorm. Het is dan makkelijk om cynisch te doen over de bittere noodzaak van het internationaal recht. Maar er is geen beter alternatief dat dit instrument. Het kan ervoor zorgen dat staten of groeperingen die grijpen naar geweld tegen burgers, beseffen dat dit consequenties heeft. En dat ze dus terughoudend zijn hiermee."

Ziekenhuizen zijn beschermde plekken

Ziekenhuizen en medisch personeel worden specifiek beschermd onder het internationaal humanitair recht (IHR) en alle partijen bij het conflict moeten hun bescherming garanderen. Elke militaire operatie rond of binnen ziekenhuizen moet stappen ondernemen om de patiënten, het medisch personeel en andere burgers te sparen en te beschermen.

Ziekenhuizen mogen ook niet worden gebruikt om militaire doelen tegen aanvallen te beschermen. In geen geval mogen menselijke schilden worden gebruikt om een aanval af te weren.

Bronnen: VN-agentschap OCHA en het Rode Kruis.

'Rampzalig voor de zorg in Gaza'

Duidelijk is dat het Al-Shifa-ziekenhuis niet meer operationeel is. "Het wegvallen van het Al-Shifa-ziekenhuis is rampzalig voor de gezondheidszorg van Gaza", zegt correspondent Koens. "Het was het grootste ziekenhuis van het gebied, echt een enorm complex waar in ieder geval Gaza-Stad afhankelijk van was. Als je zware complicaties had, werd je snel naar dit ziekenhuis gestuurd."

Ondertussen blijven hulporganisaties hameren op het belang van een permanent staakt-het-vuren in Gaza. "De ravage is zo groot ", zegt Thomas van Gool van vredesorganisatie PAX. "Er zijn zoveel doden gevallen bij de belegering en bombardementen in de Gazastrook. Als je vervolgens een groot ziekenhuis als Al-Shifa binnenvalt met zo'n impact op medische voorzieningen, dan moet je jezelf überhaupt afvragen of er wel bewijs bestaat dat deze inval proportioneel is geweest. Een ziekenhuis waar mensen vechten voor hun leven."

Ook het Rode Kruis doet een oproep aan de strijdende partijen. "Een ziekenhuis moet gewoon een veilige plek zijn voor hulpverleners om hun werk te doen. Artsen, patiënten en ziekenhuizen mogen nooit doelwit zijn. Er zijn in Gaza zoveel mensen die medische hulp nodig hebben."