Beelden verborgen camera: vapes met smaakje kopen kan nog altijd
Ondanks een landelijk verkoopverbod worden vapes met een smaakje nog altijd veelvuldig verkocht, niet alleen online maar ook gewoon in de winkel. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. We bezochten 29 zaken door het hele land, en 13 keer werden de regels overtreden. In veel gevallen lagen de vapes daar niet in het zicht, maar werden ze verkocht onder de toonbank of vanuit een kastje.
Sinds 1 januari is het in Nederland verboden om e-sigaretten, ook wel bekend als vapes, met een smaakje te verkopen. Ook de verkoop van e-liquids en opzetstukjes met smaakjes is verboden. Dat lang niet alle winkels in Nederland zich daar aan houden, blijkt uit de bezoeken die RTL Nieuws bracht aan verschillende winkels door het hele land.
In veel gevallen hebben de winkeliers hun zaak anders ingericht dan voor 1 januari. Waar voorheen schappen vol vapes te zien waren, liggen de e-sigaretten nu vaak in gesloten kastjes of onder de toonbank. Maar bij navraag of we nog een vape, e-liquid of opzetstukje kunnen kopen, krijgen we in 13 van de 29 gevallen 'ja' te horen.
Dat zag ook RTL Nieuws-verslaggever Robin van Hijfte, die undercover op pad ging.
In Hilversum, Maastricht en in Bussum gaven winkeliers desgevraagd aan dat ze nog steeds vapes verkopen omdat ze 'hun voorraad aan het opmaken zijn'. Dat is - hoe logisch het ook klinkt - tegen de regels. Producenten, importeurs en verkopers van vapes kregen van de overheid op 1 januari 2023 een jaar lang de tijd - als overgangsperiode - om alle vapes die ze nog hadden, te verkopen. Op 1 januari 2024 moest de winkel echt leeg zijn.
Een andere winkelier, in Utrecht, zegt door te gaan met de verkoop omdat er nog een rechtszaak loopt van de brancheorganisatie tegen het verkoopverbod. Maar, ook die reden is niet legitiem. Zo lang de rechtszaak niet gewonnen is, geldt de huidige wetgeving: verkopen van vapes met een smaakje is dus verboden.
'Boetes zullen niet mals zijn'
Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid) stelt na het horen van ons onderzoek dat er inderdaad nog steeds 'te veel winkels' vapes verkopen. Hij waarschuwt: "We komen echt bij je op de stoep. Als ik één van die dertien winkels was, zou ik er maar rap mee stoppen. Voor je het weet staat er binnenkort een inspecteur van de NVWA bij je binnen, dan zullen de boetes niet mals zijn."
Dit zijn de regels
Vanaf 1 januari is het verboden om vapes met een smaakje, e-liquids of opzetstukjes voor vapes te verkopen in Nederland. Met dit verbod wil de overheid het gebruik onder jongeren terugdringen. Alleen vapes met de smaak van tabak mogen nog wel verkocht worden.
Sinds 1 juli vorig jaar was het al verboden om online vapes te verkopen. Verkopers in binnen- en buitenland mochten niet meer verzenden naar consumenten in Nederland. Uit eerder onderzoek van RTL Nieuws bleek al dat deze regel niet nageleefd wordt. Ook online zijn ze tot op de dag van vandaag gewoon verkrijgbaar.
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet toezicht houden op de nieuwe regelgeving. Bij een overtreding kan er een waarschuwing, boete of andere maatregel opgelegd worden. Boetes kunnen bij herhaalde overtredingen oplopen tot 9000 euro bij bedrijven met meer dan 50 werknemers, en tot 4500 euro bij bedrijven met minder dan 50 werknemers.
Staatssecretaris Maarten van Ooijen is op dit moment bezig met de wijziging van de boetebedragen, hij wil verkopers harder straffen.
Ook in Rotterdam, Den Bosch, Tilburg, Mill, Boxmeer en Alkmaar slaagt RTL Nieuws er eenvoudig in om aan verboden vapes, e-liquids of opzetstukjes te komen.
Huiverig voor inspecteurs
In enkele gevallen is de verkoper wel huiverig: "Waar kom je vandaan?", vraagt een verkoper uit Boxmeer eerst aan ons. Als we aangeven uit de buurt te komen, legt hij uit: "Ja, ik moet natuurlijk wel voorzichtig zijn met de controleurs. Het mag eigenlijk niet meer hè."
Na een kort gesprek wordt er een lijstje van alle smaken bij gepakt waar we bij hem nog uit kunnen kiezen, we gaan uiteindelijk met een watermeloen-vape naar huis.
Ook in Rotterdam is de verkoper voorzichtig, de winkelier is duidelijk bang voor NVWA-inspecteurs. Ook hier is een kort gesprek nodig, waarna ons wordt gewezen op alle verboden smaakjes. Een winkel in Hilversum doet een stuk minder ingewikkeld.
Ook vapes nog in het zicht
Dit is een van de weinige verkooppunten waar de vapes nog gewoon in het zicht liggen. "Ik weet dat het niet mag maar zolang er niet wordt gecontroleerd, blijf ik verkopen", zegt de eigenaar van de winkel er lachend bij. "En ik heb nog heel veel op voorraad."
Juist het feit dat verkopers weten dat ze strafbaar zijn en toch blijven verkopen, vindt Esther Croes 'veelzeggend'. Ze is arts-epidemioloog bij het Trimbos Instituut en stelt dat de uitkomsten van ons onderzoek laten zien dat 'we te maken hebben met een onbetrouwbare branche'. "Het zegt iets over hun moreel besef dat ze blijven verkopen, de verkopers zijn totaal niet te vertrouwen en dat baart ons grote zorgen."
'Neem het de verkopers heel erg kwalijk'
Croes benadrukt dat de wetgeving is gemaakt om de gezondheid van jongeren te beschermen. "Ik vind het daarom echt heel erg dat je deze wet moedwillig overtreedt. Dan heb je niet het beste voor met de jeugd, en dat neem ik de verkopers heel erg kwalijk. Bedrijven weten al heel lang dat deze wet eraan zat te komen, ze hebben zich kunnen voorbereiden. Begin bijvoorbeeld een ophaalpunt voor pakketjes, ga broodjes bakken, maar verkoop in ieder geval iets anders dan waar mensen ziek van worden."
Croes legt hiermee de verantwoordelijkheid neer bij de verkopers, en niet zo zeer bij de controles van de NVWA: "Regels zijn er niet alleen om na te leven als er gelijk boetes volgen als je de fout ingaat. Dat kan niet in Nederland. Je moet je er gewoon aan houden."
'Ik roep op: kap ermee'
Demissionair staatssecretaris Van Ooijen laat daarover weten dat op dit moment eerst 'de grote vissen worden aangepakt'. "We pakken nu vooral de distributie aan, want als je dat tegenhoudt kan er uiteindelijk ook in winkels niet meer verkocht worden. Dat is nu minder zichtbaar voor de consument, maar dat is wel een goede strategie. En uiteindelijk zullen we ook winkeliers aanpakken. Dus ik roep hen echt op: kap ermee. Het is goed geweest, het is klaar."
De redactie van RTL Nieuws doet verder onderzoek naar vapen. Wil jij je verhaal met ons delen? Laat het dan weten via Karlijn.Houterman@rtl.nl
'Smaakjes maken jongeren verslaafd'
Vapen is populair onder jongeren. 1 op de 5 Nederlandse jongeren, tussen de 12 en 25 jaar, heeft vorig jaar gevapet. Dat bleek in oktober uit groot onderzoek van het Trimbos Instituut. Twee derde van de jongeren die maandelijks vapet, rookt ook gewone sigaretten.
"We denken dat zo veel jongeren vapen door de slimme marketingtrucjes van de tabaksindustrie", zei Esther Croes van het Trimbos daar eerder over. "Fabrikanten hebben een enorm palet aan smaakjes, geurtjes en kleurtjes in zo'n vape gestopt om jongeren nicotineafhankelijk te maken."
En dat betekent volgens Croes dat een verslaving op de loer ligt. "In de vapes die op de markt zijn in Nederland zitten gigantische nicotineconcentraties, het is daarom al snel verslavend. In veel vapes zitten nicotinezouten, dat is een vorm van nicotine die niet scherp is in de keel en razendsnel in de hersenen aankomt waardoor je niet merkt dat je nicotine opneemt. Hierdoor kun je ook heel makkelijk een nicotinevergiftiging oplopen." Daarnaast stelt het Trimbos Instituut dat vapen 'vaak een opstapje is naar het gewone roken'.