'Denemarken plaatste stiekem spiraaltjes in Groenlandse vrouwen'

"Ik was 13 jaar oud. Het voelde alsof ik door messen werd gestoken toen het spiraaltje gedwongen bij me werd ingebracht", zegt de Groenlandse Naja tegen de BBC. Het gebeurde in 1975. Vriendin Holga was 14. "Ik heb geprobeerd het uit mijn gedachten te wissen, maar de pijn zal ik altijd onthouden."

Naja en Holga wisten beiden dat ze een spiraaltje hadden. Voor veel andere vrouwen in Groenland geldt dat niet. Een arts zegt tegen de BBC dat veel vrouwen 10 tot 15 jaar lang probeerden om zwanger te raken. Het lukte ze niet en ze hadden geen idee hoe dat kwam. Tot ze erachter kwamen dat ze een spiraaltje hadden. 

Voor we daar dieper op ingaan, eerst even terug naar het begin. Groenland is onderdeel van het koninkrijk Denemarken. "In de jaren 60 maakte het land een enorme bevolkingsgroei door. De Denen waren bang dat als die zou doorzetten, ze het zicht op maatschappelijke vooruitgang zouden verliezen", zegt Henk van der Liet, hoogleraar Scandinaviëstudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Dat zit zo: "Denen hebben altijd het idee gehad dat zij niet zo'n slecht koloniaal beleid voerden als de Engelsen, Fransen of de Nederlanders deden. In de jaren 70 kwam er bijvoorbeeld een politieke beweging op in Groenland die zei de eigen boontjes te willen doppen. Daarvan zeiden de Denen: 'Dat vinden we goed. Maar nu kan het nog niet. Jullie moeten eerst mee in de vaart der volkeren, er moet eerst ontwikkeling op gang komen.'"

'Deense cultuur beter'

"De Denen dachten vanuit paternalistisch oogpunt. Hun eigen cultuur was 'beter' dan die van Groenland. Ze dachten dat zij Groenland vooruit konden helpen en dat Denemarken aangewezen was om beslissingen voor Groenlanders te maken", zegt van der Liet. Zelfs de beslissing dus om aan kinderen te beginnen of niet.

Denemarken wilde om de ontwikkeling van Groenland niet in de weg te zitten, de bevolkingsgroei remmen. Dat deed het land volgens veel Groenlandse vrouwen door het plaatsen van spiraaltjes. Die onthulling werd gedaan in een Deense podcast in 2022. In de podcast komt naar voren dat in de jaren 60 en 70, zo'n 4500 vrouwen, soms minderjarig, een spiraaltje kregen ingebracht. Dat is de helft van de toen 9000 vruchtbare vrouwen die het land in totaal had.

Veel van die 4500 meisjes hadden geen idee. Zoals Bebiane. Jarenlang had ze flinke pijn rond haar buik. Zo erg, dat ze de trap niet op kon lopen. Ze wilde ook een kind, maar het lukte haar maar niet om zwanger te raken. Ze besloot een spiraaltje te nemen, omdat dat volgens vrienden haar vruchtbaarheid zou bevorderen. Toen ze 'm wilde laten plaatsen, vertelden artsen haar dat ze er al een had.

"De tranen rolden over mijn wangen toen ik het hoorde", zegt Bebiane tegen de BBC. "Hoe kon ik vergeten dat ik al een spiraaltje had?" Bebiane zegt dat het voorbehoedsmiddel waarschijnlijk tijdens een abortus op 16-jarige leeftijd stiekem is geplaatst. Ze liet het spiraaltje uiteindelijk verwijderen. Een maand later was ze zwanger.

Spiraaltje doorboort baarmoeder

Er zijn meer verhalen zoals dat van Bebiane. Een inmiddels 45-jarige vrouw moest naar het ziekenhuis vanwege problemen met haar baarmoeder. Daar bleek dat een spiraaltje haar baarmoeder had doorboord. "Ik was in shock", zegt ze. "Het enige moment dat de spiraal stiekem ingebracht had kunnen worden, was tijdens een eerdere operatie aan mijn baarmoeder."

Ze besloot vanwege meerdere complicaties haar baarmoeder te laten verwijderen. Die operatie was niet succesvol. Ze zegt geen seks meer te kunnen hebben, door bloedingen en extreme pijn.

De Deense en Groenlandse regering hebben besloten onderzoek te doen naar de praktijken. Daarbij wordt de periode tot 1991 onderzocht, aangezien dat het jaar was waarin de gezondheidszorg werd overgeheveld van Denemarken naar Groenland. Maar meerdere vrouwen zeggen dat ze ook nog na 1991 slachtoffer zijn geworden van het beleid. Bebiane is een van hen, zij zegt begin deze eeuw ongewenst een spiraal te hebben gekregen.

De Groenlandse minister van Volksgezondheid zegt niet op de hoogte te zijn van gevallen na 1991. Zijn Deense ambtsgenoot zegt niet te weten wanneer de praktijken precies stopten. Volgens haar is dat onderdeel van het onderzoek, dat in 2025 afgerond moet zijn.

Schadevergoeding

De advocaat van 143 Groenlandse vrouwen wil het onderzoek niet afwachten. "De enige optie is het zoeken van gerechtigheid via de rechter", zei hij tegen persbureau AP. De vrouwen eisen een schadevergoeding van omgerekend 40.000 euro per persoon. "Hun mensenrechten zijn geschonden", zegt de advocaat. "Daar zijn ze zelf het bewijs van."

Het is niet de eerste keer dat Denemarken in opspraak raakt vanwege de geschiedenis met Groenland. "Zo zijn er Groenlandse kinderen bij hun ouders weggehaald en in Denemarken opgevoed bij pleeggezinnen", zegt hoogleraar Van der Liet. "Het idee was om een 'Europeaan in een Groenlands velletje' te creëren. Zo kon diegene helpen om Groenland op te bouwen op de manier die Denemarken wenste."

"Het is allemaal typisch eurocentrisch. Het idee dat onze cultuur beter is. Maar als je er anno 2024 op terugkijkt, vraag je je af wat die mensen bezield heeft. De Denen dachten al die tijd iets goeds te doen, maar nu is er twijfel en zijn er ook mensen die zich schamen."