Beschietingen, plunderingen, brandstichting: criminele bendes terroriseren de bevolking van Haïti en weten hun grip op hoofdstad Port-au-Prince steeds verder uit te breiden. Wie kan er nog ingrijpen?
"Wat we de afgelopen weken in Port-au-Prince hebben gezien, is een levendige illustratie van het volledig ineenstorten van een staat", zegt de Amerikaanse journalist Michael Deibert, die sinds 25 jaar over Haïti schrijft en er een tijd woonde. "Verschillende gewapende groepen controleren het grootste deel van die stad en proberen die controle te vergroten."
De criminele bendes hebben al jaren veel macht in het land. Jonge Haïtiaanse mannen voegen zich bij zo'n bende omdat ze geen andere manier zien om bijvoorbeeld geld te verdienen, zeg Deibert. Maar: "90 procent van de inwoners uit die arme wijken heeft niks te maken met de bendes, en zijn slachtoffer van het geweld", benadrukt hij. "De bendes zijn een symptoom van de algehele malaise in het land. Niet de oorzaak."
En hoewel bendes dus niet nieuw zijn, lijkt de chaos sinds begin maart helemaal compleet: de grootste gevangenis van de hoofdstad werd bestookt, waardoor duizenden gevangenen konden worden bevrijd. Er wordt geplunderd, overheidsgebouwen en scholen worden aangevallen en er vallen doden bij beschietingen. Er geldt al weken een noodtoestand.
Ook gisteren kwamen weer meerdere mensen om het leven, in wat voorheen een rustige buitenwijk van Port-au-Prince was. Vannacht meldde de humanitaire coördinator van de Verenigde Naties in Haïti, Ulrika Richardson, dat een 'enorme groep' mensen in Port-au-Prince op de vlucht is geslagen. In steeds meer buurten in en rond de stad melden zich mensen met schotwonden.
Inwoners van de hoofdstad bellen radiostations en smeken daar om hulp van de nationale politie van Haïti, die onderbezet is en door de bendes wordt afgetroefd. Toch proberen zij op sommige plekken om de bendes in toom te houden, vertelt Deibert. "Dat is behoorlijk heldhaftig, want het is een ontzettend zware strijd."
Tegelijkertijd is er ook geen stabiele politieke macht die het geweld kan stoppen. De Haïtiaanse premier, Ariel Henry, zei vorige week dat hij zou aftreden, nadat een aantal bendeleden dat hadden geëist. Maar eerst moet er een zogenoemde 'presidentiële overgangsraad' gevormd worden.
Die raad moet op zijn beurt weer een tussentijdse premier aanstellen, en helpen bij het organiseren van nieuwe verkiezingen. Maar dat belooft niet veel goeds, vindt Deibert: "Het was moeilijk om een oplossing te bedenken die nog erger was dan de regering van premier Henry, maar dit is 'm."
Het idee van een 'overgangsraad' is op zichzelf zo gek nog niet, zegt hij, "Maar dan moet er wel sprake zijn van een betere vertegenwoordiging van de Haïtiaanse samenleving. Het enige wat deze raad doet, is dezelfde politici weer recyclen."
Moet de internationale gemeenschap dan niet ingrijpen? Dat zou theoretisch gezien wel kunnen: "Als daar door een legitieme overheid om gevraagd wordt of als de VN Veiligheidsraad dat beslist", vertelt Wolfgang Wagner, conflictonderzoeker aan de VU. "Maar geen enkel land staat waarschijnlijk te springen om in te grijpen. Het is een uitdagende missie: een explosie van geweld in een staat zonder functionerende regering, dat herstel je niet zomaar."
De Haïtiaanse premier is al langer dan een jaar op zoek naar internationale hulp om de orde in het land te herstellen. Zo bood Kenia afgelopen oktober aan een internationale politiemacht te gaan leiden op Haïti om het bendegeweld onder controle te krijgen. De VN keurde dat plan goed. "Maar die belofte is van vóór de oplaaiing van het conflict", zegt Deibert. "Kenia twijfelt nu, wat de vraag oproept wanneer, en of ze überhaupt nog zullen ingrijpen."
Bovendien werd er aanvankelijk sceptisch op het aanbod van Kenia gereageerd in Haïti, vanwege een eerdere VN-missie in het land. "De peacekeepers brachten toentertijd een cholerapandemie naar het land", zegt Wagner. Daarnaast maakte een deel van de VN-vredestroepen zich schuldig aan seksueel wangedrag en misbruik tijdens de missie. Vermoedelijk zou nieuwe internationale bemoeienis daardoor met wantrouwen worden ontvangen, zegt de onderzoeker.
Ondertussen zijn veel buitenlandse diplomaten Haïti juist ontvlucht. De Amerikaanse en Canadese ambassades trokken eerder deze maand hun personeel al terug. Omringende landen hebben hun grenzen versterkt. Afgelopen weekend evacueerde de Dominicaanse Republiek, het buurland op hetzelfde eiland als Haïti, tientallen burgers per helikopter.
De situatie lijkt uitzichtloos, maar volgens Deibert is het land niet verloren. Dat is te danken aan de Haïtianen zelf, zegt hij. "Er heerst een groot gevoel van nationaal bewustzijn in Haïti, ook al heeft de staat het volk in de steek gelaten." Maar een verbetering van de huidige situatie lijkt op korte termijn niet echt in zicht.
Vannacht werd duidelijk dat de leider van een van de bendes in Port-au-Prince, Ernst Julme die beter bekend was als Ti Greg, door de politie is doodgeschoten.
Ti Greg kwam vrij bij de bestorming van de gevangenis eerder deze maand en nam de macht over in een voorstad van Port-au-Prince.
