Stamcelkoerier Ernst vliegt de hele wereld over met levensreddend materiaal

Ernst ten Broek is net terug uit de Poolse hoofdstad Warschau, waar hij een levering stamcellen heeft opgehaald voor een patiënt in Nederland. Later deze week reist hij naar Parijs, om weer een nieuwe levering op te halen. "De afgelopen maand was ik iedere week op pad", vertelt Ernst aan RTL Nieuws.

Stamcellen worden gebruikt om ernstig zieke patiënten, met bijvoorbeeld leukemie of lymfklierkanker, te behandelen. Bij een stamceltransplantatie worden cellen van een donor gebruikt. Meestal wordt eerst gekeken of iemand in de familiekring van de patiënt een geschikte donor is.

Wereldwijd netwerk

In andere gevallen moet een geschikte donor worden gezocht. Daarvoor is het belangrijk dat er een 'match' is tussen donor en patiënt, de stamcellen moeten geschikt zijn voor donatie. Om ervoor te zorgen dat er zo vaak mogelijk een match kan worden gevonden, bestaat er een wereldwijd netwerk van stamceldonoren. Het gebeurt dus vaak dat zo'n geschikte donor in het buitenland wordt gevonden. En dan komen koeriers als Ernst in actie.

Een reis begint voor Ernst met een berichtje in een app, vertelt hij. "Ik krijg via een opdrachtensysteem opdrachten binnen. Daar kan ik vervolgens op klikken, en aangeven of ik het wil doen."

Ernst weet een week of twee van tevoren waar hij naartoe moet. Tickets worden voor hem geboekt, de rest – hotels, eten en de rit van het vliegveld naar de locatie van de stamcellen – moet hij zelf regelen.

Papieren

"Ik krijg alle papieren die nodig zijn voor het transport opgestuurd. Die neem ik van tevoren nog eens door, om te kijken of alles klopt. Waar ik ga slapen, dat is aan mijzelf om in te vullen."

Veel tijd om de toerist uit te hangen heeft hij meestal niet, zoals afgelopen week in Warschau. "Ik had daar anderhalve dag. Ik kwam 's middags aan, en moest de cellen de volgende dag ophalen", vertelt hij. "Ze kiezen er meestal voor om je een dag van tevoren op pad te sturen, zodat er wat speling is in het geval van vertraging."

Vervolgens reist Ernst naar de locatie, meestal een universitair ziekenhuis, waar de donorcellen bij de donor zijn afgenomen. "Het komt regelmatig voor dat ze niet genoeg cellen uit een donor kunnen 'oogsten', en dat ik een dag langer moet blijven tot de donor genoeg cellen geleverd heeft."

"De afgelopen trip verliep perfect. Ik kon de cellen op 16:00 uur ophalen, en ben dezelfde dag nog naar Nederland gevlogen, en kon de cellen vervolgens meteen afleveren", vertelt Ernst.

Het vervoeren van de cellen gebeurt in een soort koelbox, die hij als handbagage meeneemt in het vliegtuig, en geen moment uit het oog verliest. Het is belangrijk dat de cellen tijdens het vervoer op de juiste temperatuur blijven.

Problemen op de luchthaven

Soms levert zijn bijzondere vracht wat problemen op bij de beveiliging op de luchthaven. "Op Schiphol merk ik dat de beveiliging erg goed geïnstrueerd is. Ik meld me altijd bij hen, ze nemen dan de papieren door, en weten dat de koffer niet door de röntgenscan kan", vertelt hij. Dat laatste is erg belangrijk, omdat de straling van de scanapparaten de cellen kan beschadigen, waardoor ze onbruikbaar worden.

"In het buitenland is dat weleens anders. In India stond de beveiliging er bijvoorbeeld eens op dat ik met papieren kwam, terwijl ik alle documenten alleen digitaal had", vertelt Ernst. "Dan is het veel praten, met leidinggevenden op de luchthaven. In 99 procent van de gevallen kom ik er in redelijk overleg uit, en er is in uiterste gevallen een telefoondienst die ik 24 uur per dag kan bellen om hulp te vragen."

Ernst haalt niet alleen stamcellen op uit het buitenland. Het komt ook voor dat hij juist cellen van een Nederlandse donor naar het buitenland moet brengen, ongeveer in een kwart van de gevallen. Omdat hij daarna niet meteen terug hoeft om het materiaal af te leveren – dat heeft hij dan immers al gedaan – is er in die gevallen tijd om wat langer op locatie te blijven. "Ik heb weleens gehad dat ik in de VS, in Minneapolis, moest afleveren. Toen heb ik gevraagd of mijn terugvlucht drie dagen later kon zodat ik nog wat tijd had om daar wat rond te kijken. Datzelfde heb ik in Australië ook eens gedaan. Maar meestal is er geen tijd voor."

Het afleveren van de cellen is een echte spoedklus, vertelt Mirjam Fechter. Zij is medisch directeur bij Stichting Matchis, die de stamceldonaties coördineert. "In principe zijn de cellen tussen de 48 en 72 uur houdbaar", zegt Fechter.

Bovendien moeten de cellen naar een patiënt die met veel urgentie op een behandeling wacht. "De patiënt is vaak al helemaal voorbereid op de transplantatie. Die heeft een hoge dosis chemo gehad, en ook lichaamsbestraling, met het doel om het afweersysteem uit te schakelen. De eigen bloedvormende stamcellen doen het niet meer, dus de patiënten hebben die nieuwe stamcellen op dat moment echt heel hard nodig."

Jaarlijks wordt tussen de 150 en 200 keer donormateriaal van Nederland naar het buitenland geëxporteerd. Het gebeurt tussen de 250 en 300 keer dat Nederlandse patiënten cellen van een buitenlandse donor krijgen. Het aantal donaties neemt ieder jaar toe. Dat komt onder meer doordat het aantal donoren toeneemt. 

Niet stilzitten

Ernst is 68 jaar oud. Hij was jarenlang directeur-bestuurder bij een kinderopvangorganisatie en ging een paar jaar geleden met pensioen, maar stilzitten was niets voor hem. "Ik viel een beetje in dat bekende gat", zegt hij. "Ik dacht: wat moet ik eigenlijk nog? Het was een fase waarin ik me afvroeg of ik vrijwilligerswerk moest doen, of iets anders. En toen kwam dit op mijn pad."

Een neef van Ernst werkt bij time:matters, een Nederlands koeriersbedrijf dat gespecialiseerd is in het leveren van zendingen waarbij haast geboden is. Time:matters werkt samen met Stichting Matchis. Die stichting is in Nederland verantwoordelijk voor de coördinatie van stamceldonaties en de import en export van stamcellen.

De neef benaderde aanvankelijk Ernsts vrouw voor het werk als koerier. "Mijn vrouw was senior purser bij de KLM, eigenlijk zou zij dit gaan doen na haar KLM-tijd", vertelt Ernst. "Ze heeft de procedure doorlopen, maar zag er uiteindelijk toch vanaf vanwege de grote verantwoordelijkheid. Toen heeft ze gezegd: misschien is het iets voor mijn man. Zo ben ik erin gerold."

Niet voor het geld

Ernst doet het werk niet voor het geld. Hij krijgt ook geen salaris voor de reizen die hij maakt, maar een onkostenvergoeding. "Daarmee kun je je kosten zelf invullen", legt hij uit. "Je betaalt er je levensonderhoud ter plekke van, en bijvoorbeeld je hotel. Je kunt zelf kiezen. Als je in een wat goedkoper hotel gaat zitten, houd je wat over. Ik kies voor wat prettigere hotels, ik hoef er geen geld aan over te houden. Dat maakt het voor mij comfortabel, en zo kan ik het werk goed doen."

Het bijzondere koerierswerk heeft hem de afgelopen anderhalf jaar over de hele wereld gebracht, ook naar plekken waar hij normaal niet snel zou komen. "India stond niet bovenaan mijn lijst van plekken die ik van plan was om te bezoeken. Dat vond ik een indringende ervaring. Het verschil tussen arm en rijk is er groot, en als je een hotel binnenstapt is dat een soort oase."

'Nee' zeggen tegen bepaalde landen is hij niet van plan. "Hoewel, mijn allereerste opdracht was een reis naar Tel Aviv. Een mooie bestemming, maar daar zou ik nu even niet zo graag naartoe willen. Aan de andere kant, als de opdracht komt, weet ik niet of ik er echt 'nee' op zou kunnen zeggen."

"Het is elke keer een avontuur", zegt Ernst. "Ik stippel de routes uit, ik vind het leuk om te doen." Hoewel hij graag op reis gaat, is het terugkomen met het donormateriaal voor Ernst het belangrijkste moment.

"Als je terugkomt om af te leveren, weet je dat er meteen ingegrepen kan worden. Dat doet me enorm goed," zegt Ernst, om zijn aandeel in het redden van levens vervolgens direct te nuanceren. "Het is maar één leven per keer. Er gebeuren in de wereld zo veel vreselijke dingen, dit is een druppel op de gloeiende plaat. Maar het is in ieder geval een bijdrage."