Europa 'verbaasd' over ruk naar rechts in Nederlandse politiek: 'Afgedwaald van liberale waarden'

'Nederland buigt scherp naar rechts', schrijft persbureau AP en 'Pas op, Brussel, de nieuwe Nederlandse regering van Geert Wilders komt eraan', kopt Politico. Volgens de Franse krant Le Monde is Wilders de grootste winnaar van deze nieuwe coalitie.

De Süddeutsche Zeitung omschrijft Wilders als 'een van de bekendste rechtse politici in Europa' en wijst op zijn banden met onder meer de Hongaarse premier Viktor Orbán. De weg is vrijgemaakt voor een 'radicaal-rechtse regering', schrijft de Frankfurter Allgemeine. 

"Mijn algemene indruk is dat niemand echt verwacht had dát er een akkoord zou komen", zegt Alberto Alemanno, professor Europees Recht in Parijs. Hij ziet dat er in zijn land meer dan ooit aandacht is voor de Nederlandse politiek en de plannen die nu op tafel liggen. 

Europese waarden

Alemanno verwijst ook specifiek naar het feit dat Nederland een van de oprichters is van de Europese Unie. "Nederland was nooit erg enthousiast over uitbreiding van de EU, maar het land is nooit weggegaan van de Europese grondwaarden, zoals solidariteit naar elkaar toe en vrij verkeer van goederen, diensten en personen. De Nederlanders hebben altijd uitgedragen dat Europa samen sterk staat, maar deze coalitie maakt een enorme ommezwaai naar een naar binnen gerichte samenleving."

Daarnaast botsen veel van de plannen met Europese wetten, bijvoorbeeld op het gebied van migratie, het asielbeleid en maatregelen om buitenlandse studenten te beperken. "Ik ben echt verbaasd dat de VVD akkoord is gegaan met dit soort plannen. Het is ook enorm inconsistent met hoe de VVD zich opstelt in het Europees parlement."

Liberaal imago

"Hier in het VK wordt toch wel met verbazing gekeken", zegt Stijn van Kessel, universitair hoofddocent Europese Politiek aan de Queen Mary Universiteit in Londen. "Nederland heeft nog steeds het imago dat het zo liberaal is, vanwege bijvoorbeeld het homohuwelijk en het drugsbeleid. Mensen vragen zich hier dan af: hoe kan het dat er zo'n kentering is? Is Nederland zo'n conservatief land geworden?" 

Dit sluit ook aan bij wat de Duitse Tageszeitung, een relatief kleine krant met een linkse signatuur, schrijft: 'Een dag zoals vandaag laat zien hoe ver Nederland is afgedwaald van de liberale, vooruitstrevende reputatie die het land lang gehad heeft'. De krant noemt de rechtse koers en het extraparlementair kabinet een 'gevaarlijk experiment' dat zijn navolging zou kunnen krijgen in andere landen. 

The Guardian kiest een andere invalshoek en kopt met de herintroductie van 130 kilometer per uur op de snelweg. 'Deze stap weerspiegelt de anti-groene houding van andere rechtse partijen in het hele continent', schrijft de Britse krant. En ook hier wordt erop gewezen dat Nederland ooit een voorloper was op het gebied van beleid op hernieuwbare energie, maar dat er nu weinig in het akkoord staat om klimaatverandering tegen te gaan. 

In Oekraïense media is – logischerwijs – aandacht voor de blijvende steun voor dit land in de strijd tegen Rusland. In het verleden was Wilders tegen financiële steun en straaljagers voor Oekraïne, en beschuldigde hij Oekraïense vluchtelingen ervan naar Nederland te komen voor 'gratis huisvesting en zorg'. 

Rechts geluid in Europa

In België wordt door de extreemrechtse partij Vlaams Belang erg enthousiast gereageerd op het akkoord en de regeringsdeelname van de PVV. Over een kleine maand zijn daar verkiezingen en Vlaams Belang staat op kop in de peilingen. Tom Van Grieken, voorzitter van de partij, is dan ook uitgebreid aan het woord in de Vlaamse media. 'Als het mijn goede vriend Geert Wilders gelukt is in Nederland, waarom zou het ons dan niet lukken in Vlaanderen', zegt hij. Van Grieken heeft het over hoopvolle kiezers en ziet het akkoord in Nederland als voorbeeld dat verandering mogelijk is. 

Naast de politici uit Vlaanderen, is ook bijvoorbeeld de Hongaarse premier Orban blij met de nieuwe plannen in Nederland. 'Gefeliciteerd, Geert! Ik zie ernaar uit met je samen te werken om Europa veiliger en sterker te maken', schrijft hij op X. 

In Europa zijn er steeds meer extreem- en radicaal-rechtse partijen die groter worden en soms zelfs meeregeren. Naast de AfD in Duitsland, Vlaams Belang in België en Orbans partij in Hongarije, is er ook Meloni in Italië, staat de Vrijheidspartij FPÖ in Oostenrijk bovenaan in de peilingen, heeft Zweden een minderheidskabinet met gedoogsteun van radicaal-rechts en regeert in Finland de rechts-populistische Finnenpartij mee.

"Wat ze met elkaar gemeen hebben is hun radicale nationalisme en hun claim de 'stem van het volk' te vertolken, in tegenstelling tot de zogenaamde elite die niet naar gewone burgers luistert. Maar er zijn ook veel onderlinge verschillen", legt Van Kessel uit. Afhankelijk van de nationale context en belangen hebben de partijen soms hele verschillende standpunten. 

“Radicaal-rechtse partijen zijn bijvoorbeeld niet eensgezind over de precieze vorm van Europese samenwerking. Dat hangt onder andere af van of een land netto meer betaalt of meer ontvangt van de EU. En alhoewel de meeste enthousiast reageerden op de Brexit, zijn er nu maar weinig die een uittreding uit de EU bepleiten."

Meer Balkanlanden bij de EU?

Een ander voorbeeld is de uitbreiding van de EU. Orban wil een aantal landen op de Balkan er graag bij om zo een sterker conservatief machtsblok te vormen, maar de meeste rechts-populistische leiders zijn juist tegen uitbreiding. En terwijl sommige partijen pro-Poetin zijn of waren, zie je dat de Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) zich traditioneel juist heel erg tegen Rusland keert. 

Volgens Alemanno is het nog maar afwachten in hoeverre het 'hoofdlijnenakkoord' daadwerkelijk zal worden uitgevoerd. "Degene die premier wordt, zal misschien een andere balans aanbrengen in de plannen."

Daarnaast kunnen de verhoudingen tussen de partijen nog veranderen, als de uitslag van de Europese verkiezingen begin juni heel anders uitpakken dan die voor de Tweede Kamer afgelopen najaar. "Misschien zorgt het voor een wake-up call bij de partijen, of juist het tegenovergestelde en keert de Nederlandse politiek zich nog meer naar binnen."