Spionage door heel Europa: 'Rusland veel agressiever dan voorheen'

"Voor de grootschalige invasie van Oekraïne hield Rusland zich al bezig met spionage en beïnvloeding in Europa. Ook sabotagevoorbereiding vond toen waarschijnlijk al plaats", vertelt Koen Aartsma, inlichtingen- en veiligheidsexpert bij Instituut Clingendael. "Nu zien we dat er veel meer naar buiten komt. Rusland gaat veel assertiever en agressiever te werk dan voorheen."

In heel Europa zijn sporen te vinden van Russische spionage en sabotage. Zo arresteerde de Britse politie deze week een man die Russische inlichtingendiensten zou hebben voorzien van 'gevoelige informatie over een parlementslid.' Vorige maand arresteerde de Britse politie ook al vier mannen voor het stichten van een brand bij een logistiek bedrijf in Londen dat banden heeft met Oekraïne. De mannen zouden zijn betaald door Russische inlichtingendiensten.

In Polen werden deze week drie mensen opgepakt wegens mogelijke spionage voor Rusland. In ruil voor geld zouden de verdachten hebben toegezegd sabotageacties uit te voeren.

Afgelopen nacht werd bekend dat in het Duitse Bellheim explosieven zijn gevonden, vlak bij een NAVO-pijpleiding. Een dader is nog niet in beeld, maar in Duitsland wordt een link met Rusland gelegd. In april hield de Duitse politie ook twee mensen aan voor het voorbereiden van sabotageacties, onder meer op Amerikaanse militaire bases in Duitsland.

Oorlog tegen het Westen

De aanvallen zijn in feite ook een aanval op Nederland, vertelt Aartsma. "Het feit dat het op Duitse bodem of Britse bodem plaatsvindt betekent niet dat alleen de Duitsers of Britten doelwit zijn. Er spelen bredere belangen." 

Rusland ziet de oorlog tegen Oekraïne als een oorlog tegen het hele Westen. "Ze vinden het daarom ook geoorloofd om tegen ons op te treden, op onze bodem", vertelt Aartsma.

Voor zover bekend is Nederland de laatste jaren niet direct het doelwit geweest van Russische sabotage. Toch zijn de Russische acties in Europa ook op ons gericht, legt Patrick Bolder uit, defensiedeskundige van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. "Onze internetkabels die door de Noordzee lopen, kunnen bijvoorbeeld een interessant doelwit zijn. Of de Nederlandse havens, die ook worden gebruikt voor militaire doorvoer."

"Nederland is belangrijk in de context van de oorlog in Oekraïne", zegt Bolder. "We zijn een gidsland, ook in de Europese Unie." Nederland heeft de afgelopen jaren veel steun aan Oekraïne gegeven en speelt een voortrekkersrol bij de opleiding van Oekraïense F16-piloten. "Als Rusland kan zorgen dat de Nederlandse steun aan Oekraïne afneemt, dan heb je kans dat de rest van de Europese Unie ook een beetje die kant op gaat", vertelt Bolder.

Rusland doet aan zogeheten hybride conflictvoering: het vecht niet alleen met wapens en niet alleen in Oekraïne, maar ook met bijvoorbeeld sabotageacties en cyberaanvallen in Europese landen. Als onderdeel daarvan probeert Rusland ook de publieke opinie te beïnvloeden, vertelt Aartsma. "Rusland probeert ons duidelijk te maken dat er consequenties zijn aan onze steun voor Oekraïne. En ze hopen dat het publieke debat in westerse landen daardoor ook een andere kant gaat."

Westerse operaties binnen Rusland

Hoewel Rusland veel sabotageacties uitvoert in Europa, lijkt het aantal Europese acties in Rusland erg klein. "We weten natuurlijk niet alles, maar daar lijkt geen sprake van", zegt Bolder. "Dat past niet echt binnen de modus operandi van Europese veiligheidsdiensten, om zulke offensieve operaties uit te voeren terwijl wij zelf niet in oorlog zijn."

Dat betekent niet dat Europese inlichtingendiensten helemaal niet actief zijn op Russisch grondgebied. "Er worden natuurlijk wel inlichtingen verzameld", legt Bolder uit. "Inlichtingen worden gebruikt om een beeld te vormen, bijvoorbeeld van de situatie in het land. De informatie die onze veiligheidsdiensten krijgen, ruilen we ook met de inlichtingendiensten van andere landen. Maar daar horen we niks van, want die inlichtingen zijn natuurlijk geheim."

Oekraïne voert daarentegen wel operaties uit binnen Rusland. Op Russisch grondgebied en in de door Rusland bezette delen van Oekraïne zijn zowel spionnen als saboteurs actief. Een voorbeeld daarvan is de pro-Oekraïense partisanengroep Atesj op de Krim, die onder andere informatie verzamelt over het Russische leger en die openbaar maakt.

Spionage op grote schaal

Rusland is aan de andere kant ook actief in Oekraïne. De Oekraïense geheime dienst meldt regelmatig dat er mensen worden aangehouden voor het doorgeven van informatie over de beweging van Oekraïense troepen en militair materieel. Rusland zou binnen Oekraïne actief mensen werven om gevoelige informatie door te spelen.

Westerse inlichtingendiensten doen er alles aan om te voorkomen dat Rusland ook geheime informatie over Europese legers in handen krijgt. Europese veiligheidsdiensten zijn nu extra scherp op Russische inmenging, maar het aantal incidenten dat naar buiten komt wijst erop dat Rusland op grote schaal spionage- en sabotageacties uitvoert op Europees grondgebied.