Italië maakt haast met bouw migrantencentra in Albanië

In de haven van Shengjin is het een en al bedrijvigheid. Een van de werklui die bezig is met de bouw zegt dat ie nog nooit zo hard heeft gewerkt. "Van 's ochtends zeven uur tot 's avonds zeven uur. En waarom? "De Italianen", verzucht hij.

Een maand geleden stonden er alleen een paar bulldozers. In een paar weken tijd is deze opvanglocatie uit de grond gestampt. Een vier meter hoog hek onttrekt de barakken aan het zicht. Camera's houden in de gaten wat zich in de omgeving afspeelt. Bezoek is niet welkom.

Metershoog hek

"Een mooi bouwwerk", zegt een van de vissers die in de haven aan het werk zijn. Het gloednieuwe staal van het metershoge hek vormt een schril contrast met het oude, door de jaren getekende schip waarop de man staat. Of de komst van de migranten iets zal veranderen? Hij haalt er de schouders over op.

"Ik begrijp dat ze in het opvangcentrum zullen blijven", zegt hij. "Misschien zullen er wel eens opstootjes zijn of vechtpartijen. Maar daar zullen wij dan weinig van merken." Ook een hoteleigenaar even verderop verwacht weinig overlast. "Ze komen hier maar even en dan gaan ze door naar het andere opvangcentrum."

Vorig jaar sloot de Italiaanse premier Meloni een deal met de Albanese minister-president Rama over de bouw van de twee opvangcentra. De afspraak geldt voor vijf jaar en Italië tast er diep voor in de portemonnee. Het levert Albanië honderden miljoenen euro's op.

De twee centra bieden ruimte aan drieduizend asielzoekers. De bedoeling is dat hun verblijf in Albanië kort blijft. Als na een versnelde procedure blijkt dat ze recht hebben op een verblijfsvergunning mogen ze alsnog door naar Italië. Wordt hun aanvraag afgewezen, dan moeten ze in principe terug naar het land van herkomst. In totaal zouden zo 36.000 migratieverzoeken per jaar in Albanië kunnen worden afgehandeld, denkt Italië.

Gevangenis

Inwoners van Shengjin waren overvallen door het nieuws van de komst van de Italiaanse opvangcentra voor migranten, een deal die in alle geheim is gesloten. Maar de zorgen en de weerstand van een paar maanden geleden hebben plaatsgemaakt voor onverschilligheid. Daarbij speelt waarschijnlijk ook mee dat velen het complex inmiddels hebben gezien dat in rap tempo vorm krijgt, en dat meer heeft van een gevangenis dan van een asielzoekerscentrum.

Een vrouw die een klein winkeltje runt met badkleding maakt zich weinig zorgen. "Laat ze maar komen."  Ze schuifelt naar binnen en komt terug met een Italiaanse vlag, die ze demonstratief naast de Albanese vlag hangt die al voor haar winkeltje prijkt. Dan kust ze beide vlaggen om te laten zien dat de Italianen hier meer dan welkom zijn.

Later deze week, nog voor de Europese verkiezingen, zal Meloni een bezoek brengen aan Albanië om met eigen ogen te zien hoe de werkzaamheden vorderen. "Ze wil voordat kiezers naar de stembus gaan een duidelijk signaal geven aan haar achterban dat ze serieus werk maakt van het terugdringen van migratie", zegt politiek verslaggever Roel Schreinemachers.

De rest van Europa kijkt met interesse mee of deze aanpak werkt. Zo ja, dan zijn er wel meer landen die dit soort deals willen afsluiten. Het sluit ook aan bij het Europese streven om in de toekomst centra op te richten aan de randen van Europa waar asielaanvragen worden afgehandeld.

Mensenrechtenorganisaties kritisch

Of de Italiaanse aanpak in Albanië echt gaat werken is nog maar de vraag. Mensenrechtenorganisaties zijn uiterst kritisch. Volgens Matteo de Bellis van Amnesty International mag je niet zomaar met bootvluchtelingen slepen en worden rechten van migranten met voeten getreden. Ook maakt hij zich zorgen over de screening, die deels op volle zee plaatsvindt. "Een schip is geen goede plek om een eerste screening te doen."

Universitair docent Salvo Nicolosi vraagt zich verder af of in de centra de mensenrechten wel zullen worden gerespecteerd: krijgen migranten bijvoorbeeld wel het recht op een advocaat, en worden ze hetzelfde behandeld als in Italië? "Deze centra dienen vooral een politiek doel. Dat blijkt ook wel uit het feit dat nog niet in detail is uitgewerkt hoe de hele procedure zal werken."

Nicolosi vreest bovendien dat de centra binnen mum van tijd vol zitten. De cijfers die de Italiaanse overheid hanteert voor de doorstoom zijn volgens hem niet realistisch. Het lukt immers vaak maar moeilijk om uitgeprocedeerde asielzoekers daadwerkelijk uit te zetten.

Critici denken bovendien dat er in de praktijk maandelijks hooguit 400 migranten kunnen worden teruggestuurd, en dat dus niet realistisch is om per jaar 36.000 asielaanvragen via de Albaniëroute af te handelen. Vaak werken migranten niet mee of wil het land van herkomst hen niet terug hebben.

Het tweede opvangkamp waar de migranten na een eerste screening naartoe gaan, komt op een voormalig militair terrein in het plaatsje Gjader. Ook hier zijn pottenkijkers niet welkom. Vanaf een heuveltje naast het terrein kun je zien dat de bouw nog niet is begonnen. Alleen een grote stapel betonnen platen verraadt dat hier iets gaat gebeuren.

Liever geen pottenkijkers

Ook hier worden pottenkijkers niet op prijs gesteld. Als er een Nederlandse cameraploeg wordt gesignaleerd, duikt uit het niets al snel een patrouilleauto van de politie op. De agenten komen hun auto niet uit maar blijven demonstratief voor de ingang van het kamp staan, ook al valt er op deze afgelegen plek weinig te beleven.

Later deze week zal dat waarschijnlijk veranderen, want de verwachting is dat Meloni op beide locaties een kijkje zal gaan nemen. Haar migratiebeleid heeft de instemming van veel Italianen, maar krijgt ook de nodige kritiek.

Op het Skanderbegplein in hoofdstad van Albanië Tirana is het dan ook niet lang zoeken naar een kritische noot. "Een grote schande", zegt een Italiaanse toerist die er verder geen woorden aan vuil wil maken. Ze wil haar vakantie niet laten bederven. "Echt een politieke manoeuvre", zegt ook en Italiaanse man van begin twintig. "Niet goed dat het zo gaat."

"Veel Italianen zijn sceptisch", zegt een ander. "We weten niet hoe het zal lopen. We weten niet hoe het er daar binnen aan toe zal gaan. Van buitenaf lijkt het wel erg gesloten." Maar hij geeft het project het voordeel van de twijfel. "Laten we zien hoe het wordt gerund."

Hoe werkt de migrantendeal tussen Italië en Albanië?

• Jaarlijks onderschept de Italiaanse kustwacht duizenden migranten die op vaak overladen, gammele bootjes proberen de oversteek naar Italië te maken. Lang niet iedereen heeft recht op asiel.
• Als de opvangcentra in Albanië klaar zijn, wil Italië kansarme asielzoekers daarheen brengen.
• Voordat migranten naar Albanië worden gebracht, wordt aan boord van het schip dat hen heeft opgepikt in internationale wateren een selectie gemaakt. Wie kleine kans heeft op asiel gaat naar Albanië. Dat wil zeggen: alleen de mannen. Vrouwen, kinderen en ouderen gaan wel naar Italië.
• De twee centra hebben samen een opvangcapaciteit van 3000 mensen per maand. Van iedereen die in Albanië binnenkomt wordt – via een videoverhoor met een medewerker van de immigratiedienst in Rome – vastgesteld of diegene echt een vluchteling is.
• Binnen zeven dagen moet dan worden vastgesteld of iemand in aanmerking komt voor asiel of niet. Bij afwijzing moet de rechter dan binnen 14 dagen uitspraak doen in beroep.
• Het idee van de Italiaanse regering is om zo elke maand 3000 mensen te beoordelen. Naar schatting 2000 zouden dan worden teruggestuurd naar het land van herkomst, 1000 krijgen een verblijfsvergunning en gaan door naar Italië.
• Het moet de druk op Lampedusa verlichten, en kansloze asielzoekers ontmoedigen om überhaupt de oversteek te maken.