Kinderen in de jeugdzorg 'gemiddeld zes keer doorgeplaatst'

Doorplaatsen wil zeggen: een nieuwe woongroep, pleeggezin of in heftige gevallen een plekje in de gesloten jeugdzorg. De reden voor deze doorplaatsingen is dat er op de huidige woonplek geen passende hulp aanwezig is voor het kind (66,4 procent) of dat er problemen zijn op de woonplek of het pleeggezin (56,3 procent). De steekproef is uitgevoerd in opdracht van stichting Het Vergeten Kind. 

De impact op kinderen is enorm, komt naar voren uit het onderzoek en bevestigen meerdere hulpverleners. Het kan leiden tot angst, eenzaamheid en depressie. Dat ervoer ook Femke (20), zij werd op haar 15e uit huis geplaatst en moest vervolgens zeven keer verhuizen. Hierdoor verloor zij veel vrienden en kon zij haar middelbare school niet afmaken, vertelde ze: 

Judith Balvers, hulpverlener in een open woongroep in Okkenbroek, herkent dit beeld: "Het vraagt heel veel van kinderen om elke keer opnieuw te moeten beginnen met hun leven. Het betekent vaak een nieuwe school, nieuwe vrienden maken, nieuwe omgeving."

Zo'n ingrijpende doorplaatsing komt ook het behandeltraject niet ten goede. "Op een gegeven moment hebben kinderen daar geen zin meer in en dan stuit je op weerstand", zegt Balvers. "Kinderen denken, waarom zou ik jou vertrouwen? Ik ben zo toch weer weg."

'Diploma is enorm belangrijk'

Eva Mulder is bijzonder hoogleraar en doet onderzoek naar jeugdzorg. Ook werkt ze bij het Nederlands Jeugdinstituut. Zij benadrukt dat onderwijs ook zwaarder zou moeten wegen in de beslissing om door te plaatsen: "Het gaat vaak over zorg, maar een diploma is ook enorm belangrijk om op eigen benen te kunnen staan in te toekomst."

Uit de peiling van Stichting Het Vergeten Kind blijkt dat ruim een kwart van de ondervraagden (26,1 procent) niet begreep waarom ze moesten verhuizen. Tijd om afscheid te nemen van hun omgeving ontbrak ook vaak. Bijna driekwart (70,8) procent had daar geen tijd voor en moest ad hoc vertrekken.

Hoeveel kinderen wonen niet thuis? 

Volgens het CBS woonden er in 2023 zo'n 19,5 duizend kinderen in een pleeggezin. Ruim 1700 kinderen verbleven in de gesloten jeugdzorg. De rest, zo'n 26,5 duizend woonde in een andere vorm, zoals in gezinshuizen of zorgboerderijen. In totaal ging het in 2023 om 43.015 kinderen.

Dat communicatie een probleem is, herkent Mulder uit haar onderzoek: "Zowel ouders als kinderen hebben vaak het gevoel dat er niet naar ze geluisterd wordt. Terwijl de uitkomst over het algemeen veel acceptabeler is als samen met kind en ouders wordt gekeken wat het beste is." 

'Kinderen voelen meer dan je denkt'

Balvers vult aan: "Volwassenen durven ook niet altijd eerlijk zijn tegen jongeren. Goed bedoeld, maar kinderen voelen meer aan dan je denkt." Zelf probeert ze een kind zo veel mogelijk mee te nemen bij een doorplaatsing: "Ze weten dat het eraan zit te komen. We gaan vaak ook van tevoren op bezoek."

Het probleem van het veelvuldig doorplaatsen is niet nieuw. In 2017 werden de effecten hiervan pijnlijk duidelijk in de documentaire Alicia, die veel losmaakte in Nederland. In 2019 volgde een actieplan waarin Jeugdzorg Nederland, het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport en andere relevante organisaties, samen besloten dat de jeugdzorg op een aantal punten flink moest verbeteren. Het aantal doorplaatsingen moest gereduceerd worden tot een minimum.

Hoewel er meermaals is aangedrongen op het inzichtelijk maken van het aantal doorplaatsingen, zijn er nog altijd geen landelijke cijfers. Jeugdzorg Nederland erkent dat doorplaatsen nog steeds te veel gebeurt. Volgens de branchevereniging heeft het sinds het actieplan van 2019 een aantal stappen gezet. 

Zo doen hulpverleners steeds vaker een gedeelde verklarende analyse - een methode die er voor moet zorgen dat jongeren vaker gelijk op de goede plek behandeld worden. Daarnaast worden er volgens Jeugdzorg Nederland geen kinderen meer naar een andere regio verhuisd bij een doorplaatsing. 

Te veel vraag, te weinig aanbod

De branchevereniging wijst ook op het tekort aan genoeg passende plekken: "De samenwerking met gemeenten en jeugdhulpregio's is niet overal op orde zodat er soms niet de juiste vormen van zorg beschikbaar zijn. Jongeren komen dan op een plek terecht die eigenlijk niet helemaal passend is en vallen daar dan uit en worden doorgeplaatst." 

Kinderombudsman Margrite Kalverboer vult aan: "Het jeugdzorgsysteem is zwaar overbelast: de vraag is groot, het aanbod te klein, er is een gebrek aan personeel. En ik zie een bepaalde mate van handelingsverlegenheid in de hulpverlening: wat moeten we aan met een kind dat nergens lijkt te passen? Juist de kinderen met de meest complexe hulpvragen worden vaak het meeste doorgeschoven."

Kleinschalige voorzieningen

Een positieve ontwikkeling is volgens Mulder dat er steeds meer wordt ingezet op kleinschalige woonvoorzieningen, waar kinderen voor langere tijd kunnen blijven wonen. "Bij dit soort kleinschalige woonvoorzieningen is het motto: niet het kind eruit, maar de zorg erin. Als ze de zorg niet in huis hebben, trekken ze die naar zich toe", zegt Mulder. Op die manier hoeft een kind niet te vertrekken als de woonplek geen passende hulp kan bieden. 

Mulder: "Deze zorgvorm is duurder op korte termijn, omdat je meer medewerkers nodig hebt voor minder kinderen. Dat vraagt ook iets van gemeenten, die moeten het bekostigen. Op de lange termijn is het natuurlijk zo dat het ook erg veel geld kost om kinderen steeds te verplaatsen, omdat de zorgvraag dan alleen maar groter wordt.”

Balvers herkent die positieve ontwikkeling. Ze licht toe: "Er wordt steeds meer gekeken naar of een kind langdurig kan blijven als dat beter is voor het kind." Ook in haar groep, die eigenlijk bedoeld is voor kortdurende opvang, mogen een aantal kinderen blijven tot zij volwassen zijn: "Dat was een paar jaar geleden echt niet mogelijk geweest." 

Balvers is er blij mee: "Zorg slaat nou eenmaal beter aan als een kind kan blijven. Ze zijn meer ontspannen, en maken meer stappen."