Alleen de allerdappersten protesteren in Rusland: 'Hun toekomst stort in elkaar'

Terwijl de toegang tot onafhankelijke informatie alleen maar moeilijker wordt, heerst ook onder veel Russen een groeiend ongeloof over de aanval van hun land op Oekraïne, die nu zeventien dagen duurt.

Volgens de onafhankelijke Russische mensenrechtenorganisatie OVD-Info zijn sinds het begin van de invasie bijna 14.000 mensen opgepakt bij antioorlogsacties in Rusland, vaak hardhandig. Ook worden volgens het Russische persbureau RIA forse boetes uitgedeeld voor mensen die oproepen tot protest.

Elk protest verboden

Omdat het in oorlogstijd barst van de desinformatie, is nauwelijks in te schatten hoe groot het protest tegen de oorlog in heel Rusland is. En of dit protest breed wordt gedragen.

"Dat is moeilijk te peilen, aangezien elke vorm van publiek protest verboden is en een gevangenisstraf kan opleveren", zegt Rusland-correspondent Eva Hartog. "Ook alle onafhankelijke media zijn oftewel gesloten of schrijven niet meer over de oorlog. Sociale media zoals Facebook, TikTok, Twitter en nu ook Instagram worden door de autoriteiten geblokkeerd."

Wel is volgens Hartog duidelijk dat de gevoelens ook in Rusland steeds hoger oplopen. "Dat hoor je aan de keukentafel, maar ook nog op sociale media. En vooral van duizenden Russen die inmiddels hun eigen land zijn ontvlucht."

'Veel Russen in shock'

De Nederlandse mediaondernemer en uitgever Derk Sauer kan erover meepraten. Hij woont sinds 1989 in de Russische hoofdstad Moskou, maar is deze week noodgedwongen terug naar Nederland gekomen. Dit keer voor een langere tijd, lijkt het, nu de Russische autoriteiten celstraffen tot 15 jaar kunnen opleggen aan onafhankelijke journalisten.

Volgens Sauer is het ongeloof onder met name de bevolking in grotere steden groot. "Veel Russen zijn gechoqueerd en weten niet wat hen overkomt. In eerste instantie had niemand op deze oorlog gerekend, die kwam al als een enorme schok. En daar komen nu de sancties nog overheen."

De mediaondernemer wijst op de veelal jonge Russen die zich durven uitspreken. "Natuurlijk is er protest. Maar dat is gewoon heel gevaarlijk. Alleen de allerdappersten gaan de straat op omdat zij fel tegen de oorlog zijn. Allereerst omdat het moorddadig is wat er gebeurt, en ten tweede omdat zij hun eigen toekomst in elkaar zien storten."

Sancties en uittocht bedrijven

Door de economische sancties van westerse landen tegen Rusland en groeiende maatschappelijke druk is een uittocht van internationale bedrijven ontstaan. Van McDonald's, Heineken en Starbucks tot Puma, Zara en Volkswagen: allemaal staken zij hun activiteiten in Rusland.

De gevolgen voor de Russische maatschappij zijn al merkbaar, zegt Sauer. "Met name het leven in de grote steden stort in elkaar. Het betalingsverkeer is verschrikkelijk moeilijk en import en export kan al niet meer. Het land is volledig geïsoleerd, en volkomen terecht."

Het is nu de vraag waar deze isolatie van Rusland toe leidt. Volgens historicus Marc Jansen hangt dat af van de Russen zelf. "De gemiddelde Rus kan geen westerse producten meer kopen. De vraag is hoe zij dat gaan duiden. Het kan zorgen voor meer protest tegen Poetin, of juist tot meer steun, omdat ze hem volgen in de bewering dat het Westen zich tegen Rusland keert. Beide zijn nog mogelijk."

Kritiek uit eigen kring?

Intussen dringt bij steeds meer Russen door dat Oekraïne geenszins van plan is om zich over te geven. Het leidde deze week tot opvallende kritiek uit eigen kring: filmmaker Karen Sjachnazarov – bekend om zijn pro-Poetin-uitspraken – sprak op de Russische staatstelevisie openlijk twijfels uit over de invasie.

"Je ziet inderdaad dat er uit onverwachte hoek kritiek komt op de gebeurtenissen in Oekraïne, maar op Russische staatstelevisie is niets wat het lijkt, alles is strikt geregisseerd", zegt correspondent Hartog.

Het uitzenden van de uitspraken van Sjachnazarov kan volgens haar ook een bewuste keuze zijn. "Door juist op tv te laten zien dat een groot deel van de bevolking dergelijke ideeën heeft, en het dan te laten ontkrachten door bijvoorbeeld de presentator, geeft dat mensen een uitlaatklep."

Beproefde tactiek

Dat is namelijk een beproefde tactiek in discussieprogramma's op de Russische staatstelevisie: een gast uitnodigen die de positie van 'het Westen' verwoordt. Om die persoon vervolgens te bedelven onder een lawine van tegenargumenten. Hartog: "Bovendien wijkt Sjachnazarov niet helemaal van de Kremlin-lijn af. Hij schuift de schuld voor de oorlog op de VS omdat het zogenaamd Rusland zwak wil maken. En dat past dan weer volledig in het verhaal van de Russische propaganda."

Ook Sauer is nog niet overtuigd van de kritiek uit eigen kring. "Een enkeling heeft op de Russische staatstelevisie gezegd dat er te veel Russische soldaten omkomen in Oekraïne. Maar uitspreken dat Poetin een oorlogsmisdadiger is, dat heb ik nog niemand horen doen. Iedereen is als de dood om kritiek te uiten."