Onderhandelingsexperts: 'Vredesoverleg is hoopvol, maar Poetin blijft onberekenbaar'
Voor het eerst klinkt er optimisme rond de onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland over een oplossing van de oorlog. Maar voor een doorbraak richting vrede, moet wel eerst duidelijk worden binnen welke grenzen beide landen kunnen onderhandelen, zeggen onderhandelingsexperts. "We weten nooit wat in Poetins hoofd omgaat."
Afgelopen donderdag is voor het eerst sinds het begin van de Russische inval op hoog niveau gesproken tussen de strijdende partijen. En vandaag was ronde vier van de onderhandelingen over een mogelijk staakt-het-vuren tussen beide landen, ditmaal per videoverbinding.
Daarbij zeggen zowel Oekraïense als Russische onderhandelaars dat er - hoewel nog langzaam - vooruitgang geboekt wordt. Zo sprak de Oekraïense president Volodimir Zelenski zaterdag over een 'fundamenteel andere' opstelling van Rusland, dat niet langer ultimatums zou stellen aan zijn land. En ook de Russische onderhandelaar Leonid Sloetski zei vooruitgang te zien en verwacht dat binnen enkele dagen 'documenten ondertekend kunnen worden'.
'Lang niet gesproken'
"Dat er gesproken wordt op dat niveau is significant", zegt Robert Serry, oud-ambassadeur in Oekraïne en voormalig topdiplomaat bij de VN. "Zeker als je bedenkt dat ze lang niet met elkaar gesproken hadden, ook niet voor de oorlog begon. Wat kwam omdat de Russen sinds de zomer van vorig jaar niet meer bereid waren om te praten met wat zij zelf noemen de 'fascistische kliek' in Kiev."
"De gesprekken kunnen aan Russische kant ook zijn bedoeld om tijd te winnen."
Toch is Serry minder overtuigd als het gaat om de betrouwbaarheid van Rusland. "De uitspraak van Zelenski is hoopvol. Maar ik betwijfel of hij zeker kan weten of Rusland echt een fundamentele andere opstelling inneemt. De gesprekken kunnen aan Russische kant ook zijn bedoeld om tijd te winnen en gewoon weer nieuwe militaire stappen te nemen."
Eisen Rusland
Dat heeft alles te maken met de politieke eisen die Rusland stelt tijdens de onderhandelingen. De Russische president Vladimir Poetin ging de oorlog in met een felle toespraak over de 'demilitarisatie' en 'denazificatie' van Oekraïne.
Hij wil een pro-Russische regering installeren in Kiev, eist dat de wereld erkent dat de Krim en de rebellenregio's Donetsk en Loehansk bij Rusland horen, en wil garanties dat de NAVO niet verder naar het oosten opschuift. Maar na negentien dagen oorlog voeren is volstrekt onduidelijk waarmee Poetin nu genoegen neemt.
"We weten nooit wat in Poetins hoofd omgaat", zegt onderhandelingsdeskundige Paul Meerts. "We kunnen nu optimistisch zijn over de onderhandelingen, maar het kan ook zijn dat de Russen alleen maar de indruk willen geven aan de buitenwereld dat er met hen te praten valt. Terwijl ik toch sterk de indruk krijg dat Poetin heel Oekraïne wil opslokken."
Volgens Meerts, die 25 jaar diplomaten, ambtenaren en militaire officieren heeft getraind in onderhandelingen voeren, moet eerst duidelijk worden wat de onderhandelingsruimte precies is. "Wat veel mensen zoals gebruikelijk over het hoofd zien, is de context van de onderhandelingen. Oftewel: binnen welke grenzen kun je onderhandelen?"
Patstelling
Daarbij is het verloop van de strijd cruciaal. Het Oekraïens verzet is stevig, waardoor de Russen dagelijks manschappen en materiaal verliezen. Maar ondertussen worden de Russische bombardementen alsmaar verwoestender en zijn er al honderden burgerdoden gevallen.
"De Russen hebben grote verliezen geleden."
"Ik krijg het gevoel dat veel mensen denken dat Oekraïne deze strijd vroeg of laat zal verliezen", zegt oud-ambassadeur Serry. "Maar ik denk van niet. Het is bijna omgekeerd: de Russen hebben grote verliezen geleden en hebben zelfs moeite met het bereiken van de minimale doelen die ze hebben gesteld."
Zo kan volgens hem op een gegeven moment een punt bereikt worden dat beide partijen zich realiseren dat vechten niet zo veel zin meer heeft. Zo'n patstelling staat in de onderhandelingstheorie ook wel bekend als de 'mutually hurting stalemate'. Wat betekent dat beide zijden het nut van oorlogvoeren niet langer inzien en liever een akkoord sluiten dan hun oorlog nog voortzetten.
Neutrale status
Om tot zo'n akkoord te komen zou Oekraïne bijvoorbeeld voor een neutrale status kunnen kiezen, zegt Serry. "En dan heb ik het niet over demilitarisering, dat is duidelijk absoluut niet aan de orde. Maar als Oekraïne zelf besluit dat het afziet van NAVO-lidmaatschap, dan is dat een begin dat kan leiden tot een uitweg."
Maar dan moet Europa volgens hem wel een duidelijk signaal moeten afgeven wat het met Oekraïne wil. "Het stelt mij diep teleur dat dit nog niet is gebeurd, ook niet na de gesprekken in Versailles. Juist die vaagheid over een mogelijk lidmaatschap van Oekraïne voor hetzij de NAVO, of hetzij de EU zorgt voor onrealistische verwachtingen bij de Oekraïeners en voor argwaan bij de Russen. Dat is óns aandeel in deze oorlog en die duidelijkheid zouden wij ze nu moeten geven."
Meerts verwacht wel dat Poetin zijn eis van zowel de Krim als rebellenregio's Donetsk en Loehansk in stand zal houden, ook om geen gezichtsverlies te lijden.
Meerts: "Als het daarbij blijft voor Oekraïne zou dat acceptabel moeten zijn om meer geweld te voorkomen. Mits Rusland garandeert dat de rest van het Oekraïens grondgebied gerespecteerd wordt. Ik weet niet of ik optimistisch ben over vrede, maar ik zie wel mogelijkheden."
