Met z'n allen naar de achterkant van de maan: 'Bescherm 'm tegen hebzucht'
Het Chinese ruimtevaartuig dat voor het eerst gesteente van de achterkant van de maan mee zal nemen naar de aarde, is vannacht aan de terugweg begonnen. Experts zijn opgetogen, maar vrezen ook dat de maan het toneel wordt van conflicten tussen landen over grondstoffen. Zes vragen en antwoorden.
1. Wat zocht China aan de achterkant van de maan?
Stenen. Het ruimtevaartuig Change'e-6 landde afgelopen zondag. Daar landen is moeilijker dan op de voorkant, omdat de vluchtleiding geen directe verbinding heeft met vaartuigen zodra die achter de maan vliegen. China heeft er ongeveer twee kilo aan gesteente verzameld. Dat is nu onderweg terug naar de aarde, waar wetenschappers die stenen zullen onderzoeken.
2. Gingen ze voor de wetenschap, of ook voor prestige?
"Allebei", zegt sterrenkundige Lucas Ellerbroek. "Officieel zijn deze missies voor de wetenschap. Dat was bij de vroegere Apollo-missies al zo. Het eerste dat Neil Armstrong en Buzz Aldrin deden in 1969 toen ze voet op de maan zetten: seismografische tests en spiegels plaatsen om laserstralen van de aarde te weerkaatsen. Maar als er geen prestigestrijd met de Sovjet-Unie was geweest, dan zou het Apollo-programma nooit gefinancierd zijn geweest. Want zó belangrijk vonden ze die maan nou ook weer niet. Ze wilden vooral de Sovjets verslaan."
Dezelfde motieven spelen nu, zegt Ellerbroek. China wil laten zien dat het technologisch niet onderdoet voor Amerika. "Maar tegelijk is de missie absoluut een wetenschappelijk project."
Ellerbroek heeft over die wetenschappelijke kant overigens 'sterk gemengde gevoelens', benadrukt hij. "Over de nieuwe kennis ben ik natuurlijk ontzettend enthousiast. Maar ik houd ook mijn hart vast over de commerciële belangen van allerlei partijen. Vooral het vooruitzicht dat allerlei landen op eigen houtje mineralen gaan mijnen."
3. Wat willen we nog weten over de maan?
Maanonderzoeker Wim van Westrenen, hoogleraar planetaire evolutie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, legt dat zo uit: "Je kunt zeggen dat we op de aarde leven, maar beter is misschien om te zeggen dat we op het aarde-maan-systeem leven. Ze horen al 4,5 miljard jaar bij elkaar. De maan is kleiner en sneller afgekoeld. Er is geen weer, een veel kleinere zwaartekracht, geen atmosfeer, dus de vroege eigenschappen van de aarde zijn daar ingevroren. Het is een soort babyversie van onze aarde. We kunnen veel leren over het ontstaan van de aarde."
De belangrijkste vraag, zegt Ellerbroek: hoe is de maan precies ontstaan? "We denken dat een kleine planeet tegen de aarde is gebotst en dat de maan is ontstaan uit de brokstukken van die planeet en een deel van de aardkorst. De maan is erg belangrijk voor het leven op aarde. Dankzij de maan draait de aarde langzamer om zijn eigen as. Ook zorgt de maan dat de aarde niet gaat tollen, wat zorgt voor stabiliteit in de seizoensovergangen. Zonder de maan was de aarde veel wiebeliger geweest en hadden klimaat en seizoenen er heel anders uitgezien, veel extremer. Meer kennis over de maan kan meer duidelijk maken over de vraag onder welke omstandigheden leven mogelijk is op planeten."
4. Aan de voorkant liggen ook stenen, wat is er zo bijzonder aan de achterkant?
"De stenen zijn een soort geschiedenisboek", zegt Ellerbroek. "De Chinese missie was niet zomaar naar de achterkant, maar ook in de buurt van de zuidpool. Op die zuidpool is het altijd kouder geweest dan aan de voorkant. De zon schijnt er nooit. Er is bewijs dat er water in dat gebied is, in de vorm van ijs. Daar ligt mogelijk een schat aan informatie."
Wim van Westrenen zegt te hopen dat kraters bij die zuidpool een ander type gesteente blootleggen dan andere delen van de maan. "Op de achterkant van de maan zit een enorme inslagkrater bij de zuidpool", legt hij uit. "Dat is het diepste gat op de maan. Wetenschappers hopen dat we hier andere gesteenten vinden dan aan de voorkant. We hopen op gesteente uit de mantel, dat is de laag onder de korst. Op aarde kunnen we niet zo diep komen, maar misschien dat we in die krater op de maan wel stenen uit deze laag kunnen vinden."
Op de aarde is al een kleine 400 kilo aan maanstenen aanwezig, maar al die monsters zijn aan de voorkant verzameld.
Maanonderzoeker Van Westrenen hoopt zelf ook nog eens onderzoek te doen naar de stenen die nu onderweg zijn naar China. "Ik ben toevallig net terug uit China omdat ik samenwerk met Chinese wetenschappers. Bij de vorige missie met de Chang'e-5 zijn er ook stenen opgehaald. Dat gesteente werd na twee jaar beschikbaar gesteld aan wetenschappers uit andere landen. Ik verwacht dat ze dat met deze stenen ook zullen doen. En ja, dan hoop ik zelf ook een stukje te krijgen voor onderzoek."
Overigens zou de vondst ook nog kunnen tegenvallen, zegt Van Westrenen. De krater is het gevolg van een inslag, waardoor waarschijnlijk extreem hoge temperaturen zijn bereikt. "Het is mogelijk dat er alleen gesmolten gesteente gevonden wordt dat niet meer herkenbaar is in zijn oorspronkelijke vorm. Dat zou erg jammer zijn."
5. Nog even kort: hoe zit dat met die donkere kant?
De maan kijkt altijd met dezelfde kant naar de aarde. De maan draait in 29,5 dagen een rondje om de aarde heen. In diezelfde tijd draait de maan één rondje om zijn eigen as. "Vergelijk het met twee mensen die elkaar vasthouden bij een dans, met de gezichten naar elkaar toe. Jij draait een rondje om je as, je partner draait een rondje om jou heen, maar je ziet nooit het achterhoofd van je partner", zegt Ellerbroek.
Overigens is de donkere kant niet altijd donker: het zonlicht valt er wel degelijk op. Die 'donkere' kant is dus feitelijk de vanaf de aarde de 'niet-zichtbare' kant, of de 'achterkant' van de maan.
6. Wat is de toekomst van maanreizen?
Het gaat daar nog druk worden, zegt Ellerbroek: voor de wetenschap, voor toerisme, en misschien ook wel ('maar hopelijk niet') om redenen van hebzucht. "Ten eerste heb je de wetenschappelijke missies. Een deel daarvan gaat net als nu naar de achterkant. Daarnaast ga je de toeristische tripjes krijgen. De technologie voor maanreizen wordt nu door allerlei partijen ontwikkeld, de vraag naar plezierreisjes zal automatisch volgen."
En dan zal de maan ook nog als een 'pleisterplaats voor mensen' ontwikkeld worden, zegt Ellerbroek. "Het kan zomaar zijn dat we over tien jaar de eerste bases zien ontstaan voor ruimtereizen dieper de ruimte in. De maan kan goed als tussenstation worden gebruikt, omdat de zwaartekracht daar een zesde is van die op aarde. Je hebt dus veel minder brandstof nodig om aan die zwaartekracht te ontsnappen."
Om die reden is de (bevroren) watervoorraad op de zuidpool van de maan eveneens interessant, zegt hij: "Waterstof kan als brandstof voor de stuwraketten worden gebruikt. En misschien ook als drinkwater voor mensen."
Ook Van Westrenen ziet zulke bases in de toekomst: "Er staat enorm veel op stapel. De Chinezen willen in 2030 mensen op de maan zetten. De Amerikanen zijn daar met hun Artemis-programma ook mee bezig. Ze willen, net als het ruimtestation ISS, een basis bouwen waar mensen langer kunnen blijven."
Verwoesting en conflicten
Ellerbroek vreest dat de mijnbouw voor aardse consumptie uiteindelijk uit de hand zal lopen. "Er zijn aanwijzingen dat er mineralen te winnen zijn die we bijvoorbeeld in computerchips kunnen gebruiken. En als er miljarden te verdienen zijn, dan weet je wat er gebeurt. Ik ben bang dat de maan voor mijnbouw gebruikt zal worden en dat dit, net als op aarde, leidt tot verwoesting en conflicten. Hopelijk kunnen we daar op aarde afspraken over maken waar alle landen zich aan houden. Laten we de maan beschermen tegen hebzucht en hem niet plunderen."
