Oeigoeren in China worden ingezet als toeristische trekpleister

China heeft de beruchte heropvoedingskampen voor Oeigoeren gesloten. Volgens Peking is het heropvoeden geslaagd, en kunnen de 'studenten' hun normale leven weer oppakken. Maar veel Oeigoeren zijn overgeplaatst naar reguliere gevangenissen, of ondergaan dwangarbeid. 

China-correspondent Roland Smid reisde een week lang door de thuisregio van de Oeigoeren, Xinjiang. Hij zag dat China de kampen wil doen vergeten. In plaats daarvan moet Xinjiang een toeristische trekpleister worden.

Soort gevangenis

Het voormalige heropvoedingskamp aan de rand van de stad Urumqi ligt er verlaten bij. Prikkeldraad bovenop de omheining en een lege wachttoren herinneren nog aan wat zich hier heeft afgespeeld. Een handvol kinderen voetbalt op een parkeerterrein buiten het hek. "Het was hier een soort gevangenis," zegt een van hen. Meer weten ze er niet van. 

Maar kampen zoals deze bepaalden jarenlang het nieuws uit deze regio. Zo bestempelde een meerderheid in het Nederlandse parlement in 2021 de situatie als ‘genocide’ van de zwaar onderdrukte Oeigoeren, een etnische minderheid in China. China ontkent.

In 2017 opende China de eerste kampen. Oeigoeren moesten hierheen voor wat China ‘trainingen’ noemde in zaken als Chinese cultuur en taal. De Oeigoeren zouden er separatistische ideeën op nahouden over een eigen staat.

Ook zouden ze Islamitisch fundamentalisme aanhangen. Volgens Peking ging het er in de kampen vriendelijk aan toe. Ze leerden er vaardigheden die ze later konden gebruiken op de arbeidsmarkt, was het officiële verhaal. 

Maar duizenden getuigenissen van ex-gevangenen en gelekte documenten aan onder meer The New York Times geven een heel ander beeld. China’s leider Xi Jinping wilde de Oeigoeren koste wat kost in het gareel krijgen. Marteling en (seksueel) geweld waren aan de orde van de dag. Dat vertellen mensen die in de kampen zaten en China zijn ontvlucht. 

Oeigoeren werden voor de kleinste vergrijpen opgepakt en naar een kamp gestuurd. Ze moesten hun geloof afzweren en trouw beloven aan de heersende Communistische Partij. Kampen zoals die in Urumqi stonden in de hele regio. Naar schatting zaten er op het hoogtepunt zo’n 1 miljoen Oeigoeren opgesloten.

Tijdens ons bezoek aan Xinjiang is duidelijk dat de angst er nog goed inzit. Oeigoeren willen niet voor de camera spreken. Dat is voor hen een te groot risico. Overal worden we gevolgd. Stappen we in een taxi, dan zien we al snel volgauto’s in de binnenspiegel. Stappen we uit, dan worden we te voet gevolgd door agenten in burger.

Hoewel de agenten nooit dichtbij komen, blijven ze wel constant in het zicht. De Oeigoeren waar we gesprekken mee aanknopen zien dat ook, en zijn dus op hun hoede. Ze vertellen ons dat het leven hier steeds beter wordt. Kampen? Heropvoeding? Daar hebben ze nog nooit van gehoord, zeggen ze.

De Oeigoeren die wij spreken vertellen bijna allemaal eenzelfde verhaal. Ze zeggen weinig waarde te hechten aan hun geloof, en gaan bijna nooit naar de moskee. En dat terwijl traditiegetrouw de Islam hier altijd erg belangrijk was. 

De moskeeën waren het middelpunt van het sociale leven. Nu zijn de meeste gesloten, of alleen open op vrijdagmiddag. En dan mogen alleen Oeigoeren met speciale toestemming naar binnen. De Chinese vlag wappert voor de poort, waar communistische slogans op geschilderd zijn. Zwaarbewapende militairen kijken van een afstandje toe.

Terreur-tentoonstelling

Als onderdeel van onze trip zijn we uitgenodigd op een speciale tentoonstelling over China’s 'strijd tegen terreur.' Te midden van een uitgestorven evenementenhal vinden we de speciaal ingerichte ruimte. Filmen of fotograferen is verboden. Want, zo stelt een gids: "Dit ligt gevoelig." Zij legt ons uit dat terroristen deze regio jarenlang onveilig maakten. 

Er waren aanslagen met bommen, geweren en messen. De gids laat vitrinekasten vol met deze wapens zien. Ook toont ze videomateriaal, dat bewijs zou zijn voor de terroristische motieven van de Oeigoeren. Maar de meeste videos zijn van de terreurbeweging IS, uit Syrië en Irak. Gruwelijke beelden van onder meer onthoofdingen. Op de vraag wat dit met Oeigoeren te maken heeft, zegt de gids simpelweg dat terreur 'internationaal' is.

Gedwongen arbeid

Nu de kampen gesloten zijn, lopen de Oeigoeren weer allemaal vrij rond, zegt China. Maar veel Oeigoeren in het buitenland die rond 2017 het contact verloren met hun familieleden weten nog steeds weinig. Het contact blijft afgesloten. Een enkeling krijgt te horen dat hun vader, broer of zoon is overgeplaatst naar een reguliere gevangenis. 

Ook stuurt China Oeigoeren in grote groepen naar fabrieken, elders in China. Daar worden ze tewerkgesteld, zodat ze zich aanpassen aan de andere Chinezen. Mensenrechtenorganisaties spreken van gedwongen arbeid, omdat de Oeigoeren simpelweg niet kunnen weigeren.

Tegelijkertijd gaat Xinjiang een nieuwe fase in: die van het massatoerisme. China moedigt Chinezen uit het oosten van het land aan om naar Xinjiang op vakantie te gaan. De regio heeft voor de toerist veel te bieden: mooie berglandschappen, uitgestrekte woestijnen en charmante oude steden, zoals Kashgar. Deze stad wordt overspoeld door toeristen uit steden als Shanghai en Peking. Ze willen allemaal proeven van lamskebab gemaakt door Oeigoeren, en de traditionele Oeigoerse dans bekijken. 

Censuur

De toeristen die wij spreken ontkennen mensenrechtenschendingen. Daar kunnen ze ook moeilijk van weten, aangezien het Chinese internet dit soort nieuws steevast censureert. De gemiddelde Chinees heeft nog nooit van heropvoedingskampen voor Oeigoeren gehoord. "De mensen hier leven in harmonie," zegt een van hen.

Maar die harmonie komt met een prijs, namelijk dat cameratoezicht overal is, net als zwaarbewapende militairen en agenten. Journalisten worden overal gevolgd, omdat China er zeker van wil zijn dat Oeigoeren ze niets 'verkeerds' vertellen. In een onbewaakt moment laat een oudere Oeigoerse straatverkoper in Kashgar zich ontvallen dat hij elke dag van binnen huilt. Zijn geloof is hij kwijtgeraakt, en elke dag moet hij aanzien dat toeristen zijn stad als een pretpark behandelen. "Maar ik kan er niets tegen doen," sombert hij.