Naar Nederland gevluchte Oeigoerse werd gedwongen tot sterilisatie

We spreken Qelbinur in een voormalige gevangenis in Utrecht. Ze heeft deze plek bewust uitgekozen. Het roept bij de 51-jarige Oeigoerse enorm veel herinneringen op. Ze woont nu in Nederland met haar dochter, maar daarvoor zat ze jarenlang gevangen in een Chinees heropvoedingskamp. 

Oeigoeren

De Oeigoeren zijn een islamitisch volk in het westen van China. De Chinese regering ziet de Oeigoeren als potentiële terroristen en heeft het daarom al jaren op het volk gemunt. Sinds 2016 worden de Oeigoeren naar zogenaamde 'heropvoedingskampen' gestuurd. Daar moeten ze onder dwang veranderen in Chinese modelburgers.

In de praktijk blijkt het te gaan om concentratiekampen. Mensen worden er gemarteld en gevangen gezet, soms alleen omdat ze een hoofddoek dragen. Volgens China gaat het echter om omscholingskampen waar de Oeigoeren vrijwillig naar toe gaan. 

'Lesgeven aan ongeschoolden'

Qelbinur werkte ruim twintig jaar als docent Chinees toen ze begin 2017 door de schoolleiding gedwongen werd om op een andere plek te gaan lesgeven. In een speciaal kamp in de provincie Xinjiang met ongeschoolden, werd haar verteld. ''Maar ik kwam daar aan en dacht: wat voor school is dit? Overal hoge hekken, overal prikkeldraad.''

Binnen is het nog erger. Qelbinur vertelt dat de gedetineerden met tientallen in een cel bivakkeren, waar nauwelijks licht is. Zelf moet ze als lerares ook in het kamp gaan wonen, al zijn haar leefomstandigheden iets beter. 

In de provincie Xinjiang worden naar schatting zeker één miljoen Oeigoeren vastgehouden in dit soort kampen. China wil ze naar eigen zeggen omscholen tot hardwerkende staatsburgers. Veel Oeigoeren beheersen de Chinese taal niet, die moest Qelbinur hen bijbrengen. 

''Ik mocht de namen van mijn leerlingen niet weten, iedereen had een nummer. Terwijl ik dingen op het bord schreef, werden er voortdurend mensen meegenomen naar de kelder. Terwijl ik lesgaf, kon iedereen zijn of haar geschreeuw horen. Het waren martelingen.'' 

Steeds minder kinderen

Volgens Qelbinur verslechterden de leefomstandigheden snel. ''Veel mensen zaten opgepropt in een kleine ruimte. Op een gegeven moment kreeg ik van hen de vraag of de les wat langer mocht duren. In het lokaal was het tenminste licht en konden ze op een soort van stoel zitten."  

Qelbinur zag het met lede ogen aan, maar werd ook zelf niet ontzien. Vlak na haar aantreden kregen alle vrouwen tussen de 18 en 59 jaar een oproep om zich te melden voor onderzoek naar anticonceptie.

Geen uitzonderingen

''Ik moest een anticonceptiering dragen. Maar ik was bijna 50 en had al een dochter. Toch werd er voor niemand een uitzondering gemaakt.'' Qelbinur had enorm veel pijn en kreeg last van bloedingen.

Toen ze die ring liet verwijderen door een bevriende arts, waren de autoriteiten bij een volgende controle woedend. ''In 2019 ontkwam er niemand meer aan. Ik heb gezegd dat ik geen kind meer hoefde, maar het was nu eenmaal het beleid van de regering, werd me verteld. Ik moest me gedwongen laten steriliseren.''

Verificatie

Het is moeilijk om na te gaan of het verhaal van Qelbinur volledig klopt. Er is weinig bekend over het leven in de kampen, maar het verhaal van de Oeigoerse komt wel overeen met wat andere gevluchte gedetineerden uit de kampen hebben verteld. Ook blijkt uit cijfers van Associated Press dat de geboortecijfers onder het Oeigoerse volk flink dalen. Bij Qelbinur is er daarnaast 'anticonceptieschade' vastgesteld door Nederlandse artsen.

''Door het onderzoek en de sterilisatie ben ik enorm ziek geworden. China vond dat ik mijn beroep als lerares daarom niet meer goed kon uitoefenen. Ik kon het kamp verlaten en moest thuis afwachten wat er zou volgen."

Familie in Nederland in gevaar

Was onderduiken geen optie? Een oproep weigeren? Qelbinur vertelt dat je daarmee je hele familie in gevaar bracht. ''Mijn dochter studeert in Nederland. Om me te waarschuwen, zei de Chinese overheid: ''Pas op, we hebben goede banden met de Nederlandse overheid: we halen je dochter zo hierheen.''

Haar dochter was voor haar studie naar Rotterdam gekomen en bleek voor Qelbinur uiteindelijk juist de mogelijkheid om China te kunnen verlaten. ''Ik mocht haar bezoeken in het kader van familiehereniging, mijn dochter heeft er alles aan gedaan om mij hierheen te kunnen krijgen.''

Eenmaal aangekomen in Nederland kreeg Qelbinur vanuit China verontrustende berichten. Haar collega-docenten waren opgepakt en werden gedetineerd in de kampen. 

Frisse lucht

Qelbinur geniet van haar tijd in Nederland. ''Ik hou ervan hoe de mensen me behandelen. Dat er mensen zijn die me groeten, terwijl ik ze helemaal niet ken. Ik hou zelfs van het weer, die frisse lucht vind ik top.''

En deze week kwam er goed nieuws. De Oeigoerse hoeft niet meer terug naar China, want ze heeft een verblijfsvergunning gekregen. ''Ik hoop de rest van mijn leven met mijn dochter van Nederland te kunnen genieten.''

Oeigoeren in Nederland

Er zijn op dit moment 2000 tot 3000 Oeigoeren in Nederland, laat de Dutch Uyghur Human Rights Foundation in een reactie weten. De organisatie zegt dat er in Nederland op dit moment twee Oeigoeren zijn die ook in een kamp hebben gezeten. 

De organisatie wil een speciale Oeigoeren-wet aanbieden bij de Tweede Kamer. Daarmee hoopt ze dat bedrijven die producten aanschaffen die in de heropvoedingskampen worden gemaakt, sancties opgelegd krijgen. Eerder voerde Amerika al zo'n wet in.