'Afrika loopt miljarden mis door negatieve stereotypering'

Vooral tijdens de verkiezingen is er sprake van stereotiepe berichtgeving, blijkt uit het onderzoek van adviesbureau Africa Practice en de non-profitorganisatie Africa No Filter. "Het nieuws is dan vaak doorspekt met verhalen over verkiezingsgeweld en geruchten over corruptie", vertelt Africa No Filter directeur Moky Makura aan de Britse krant The Guardian.

Het is volgens het rapport daarom belangrijk dat internationale media ook positieve verhalen brengen. "Die zijn er ook", zegt correspondent Van Leeuwen. Zo maakte zij dit jaar in Rwanda een verhaal over drones die malaria bestrijden en stapte ze achterop een elektrische motortaxi. "Er rijden meer dan tweeduizend van dit soort elektrische motortaxi's rond in Rwanda, want het land wil geen uitlaatgassen meer in 2050."

Toch kun je verslaggeving over de ellende in Afrikaanse landen niet voorkomen, zegt Van Leeuwen. "Ja, daar ligt nadruk op in de media", geeft ze toe. "Maar dat komt ook omdat er veel ellende is, waar Afrikanen tegen vechten." Onlangs bezocht ze onder meer Kenia en Namibië. "Werkelijk iedereen die ik sprak is zeer gefrustreerd over het gebrek aan werk en hoe geld verdwijnt in zakken van de elite."

Kijk daarom eerst naar de structurele problemen in Afrikaanse landen, stelt ze. "Voordat je ons verwijt dat wij stereotyperen."

Media moeten wel oppassen dat die problemen niet te simpel worden weergegeven, benadrukt OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen. "Dat daar vaak wel sprake van is, komt doordat er niet genoeg wordt geïnvesteerd in Afrikaverslaggeving," stelt ze.

Bassie en Adriaan

Door de hoeveelheid nieuws over bijvoorbeeld corruptie creëer je onvermijdelijk stereotyperingen, benadrukt Hanneke Felten, onderzoeker bij Movisie en expert op het gebied van stereotypering. "Die ontstaan namelijk door iets heel vaak te zien." Je brein maakt daardoor automatische associaties. "Dat is heel venijnig. Want als ik 'Bassie' zeg", legt de onderzoeker uit, "dan denk jij Adriaan."

Hetzelfde geldt voor Afrikaanse landen, vervolgt Felten. Als je mensen daar steeds op een bepaalde manier neerzet, zorgt dat voor een associatie. "Zo denken sommige mensen zelfs dat Afrika een land is, terwijl het een enorm werelddeel is met diverse culturen en verschillende mensen."

Nourhussen noemt het problematisch als media Afrika als een geheel presenteren. "Dat doen Afrikanen zelf immers ook niet." Zelf was ze eerder Afrika-verslaggever voor Trouw en merkte ze hoe lastig het was om in je eentje verhalen te maken over alle 54 landen. "Daar zit ook een probleem, dat maar één journalist verantwoordelijk is voor de berichtgeving van zo'n groot en gevarieerd gebied, terwijl andere continenten er altijd meerdere hebben." Ook RTL Nieuws en vele andere Nederlandse media hebben slechts één Afrika-verslaggever.

Ook ziet ze dat het in het Westen vaak überhaupt niet gaat over achtergrond bij ontwikkelingen in Afrikaanse landen. "Er is een bepaalde desinteresse, en dat terwijl het continent op geopolitiek gebied van zo'n groot belang is." Zo worden zeldzame grondstoffen in Afrikaanse landen voor 'een habbekrats en met veel uitbuiting' weggehaald door het Westen, benadrukt Nourhussen. "En dat voor de zogenaamde groene revolutie van het westen."

In plaats daarvan ziet Nourhussen de aandacht vaak uitgaan naar olifanten en gorilla's. "En daarmee versterk je juist het stereotype van Afrika als een grote dierentuin."

Juiste context ontbreekt

Dat negatieve berichtgeving vaak niet valt uit te sluiten, daarover is Nourhussen het met Van Leeuwen eens. Alleen ontbreekt daarbij de juiste uitleg en context, vindt de OneWorld-hoofdredacteur. "Nu zijn veel verhalen over Afrikaanse landen gehaast, plat en overgesimplificeerd en meestal zónder bijdragen van Afrikaanse deskundigen." Berichtgeving over conflicten en corruptie is dus volgens haar niet erg. "Maar leg het uit."

Ze noemt de berichtgeving over het voorstel van het kabinet om uitgeprocedeerde vluchtelingen naar Oeganda te sturen als voorbeeld. "Daarin overheerst nu de vraag hóe het kan en wat voor verschrikkelijk land Oeganda is." Verdere context ontbreekt. "Zo wordt er niet verteld dat Oeganda steevast in de top tien staat van landen die de meeste vluchtelingen opvangen." Nederland wil daar dus nog een 'schepje bovenop doen', maar daar lees je niets over. "En waarom vangt juist Oeganda zoveel vluchtelingen op? Ook dat moet je uitleggen."

Zo'n verhaal kan stereotypering bestrijden, zegt ook Felten. "Zo'n verhaal over Oeganda zou enig effect kunnen hebben op je beeld over dat land, omdat het misschien afwijkt van wat je dacht te weten."