Als het aan Portugal ligt, worden klimaatvluchtelingen statushouders
Portugal staat op het punt het eerste land ter wereld te worden waar klimaatvluchtelingen een officiële status krijgen. Dat betekent dat wie naar Portugal vlucht vanwege extreme regenval of juist droogte in eigen land, op dezelfde rechten kan rekenen als oorlogsvluchtelingen. Vijf vragen en antwoorden.
Lange periodes van droogte in Afrika. Of juist extreme regenval, zoals we vorig jaar in Zuidoost-Azië en ook dichter bij huis, in Spanje, hebben gezien. Of de stijgende zeespiegel: de eilandengroep Tuvalu, bij Australië, dreigt er zelfs helemaal door te verdwijnen.
Natuurrampen zijn er altijd geweest, maar door klimaatverandering nemen ze in aantal en intensiteit toe. Veel mensen vluchten ervoor. Volgens onderzoek deden 376 miljoen mensen dat sinds 2008. Klimaatvluchtelingen hebben geen officiële status, maar daar komt mogelijk verandering in, in Portugal.
1. Wat willen ze in Portugal?
In het Zuid-Europese land willen ze klimaatvluchtelingen toevoegen aan het rijtje erkende vluchtelingen. Daar lijkt een meerderheid van het parlement voor te zijn. Het idee kwam van de grootste oppositiepartij, Partido Socialista. Zij zeggen: "We wachten niet tot er ooit internationaal overeenstemming is bereikt, want dat kost tijd en het extreme weer wacht niet op ons. Dit gaat over moreel het juiste doen en het menselijk fatsoen hebben om hen te verwelkomen die in nood zijn."
2. Worden klimaatvluchtelingen niet erkend dan?
"Nee, klimaatvluchtelingen vallen niet onder de definitie van het vluchtelingenverdrag van Genève uit 1951", zegt migratie-expert Marlou Schrover van de Universiteit Leiden. "Iemand is vluchteling als diegene in eigen land vervolgd kan worden, bijvoorbeeld vanwege religie of seksuele voorkeur. Het is dan de overheid die vervolgt, dat is wat iemand een vluchteling maakt. Maar bij natuurrampen is er geen overheid als boosdoener in het spel."
3. Wat is dan het voordeel van erkend worden als vluchteling?
"Als je erkend wordt als vluchteling en die status geniet, dan ben je legaal in een land en heb je allerlei rechten", zegt hoogleraar rechtssociologie en migratierecht aan de Radboud in Nijmegen, Ashley Terlouw. "In Nederland betekent het dat je in je gemeente mag stemmen, dat je recht hebt om te werken en recht hebt op een woning. Op allerlei punten worden statushouders op dezelfde manier behandeld als Nederlanders."
Het niet-hebben van die status, als je op dit moment bijvoorbeeld vlucht voor de gevolgen van klimaatverandering, betekent niet dat je zomaar teruggestuurd kunt worden. "Behalve het vluchtelingenverdrag heb je ook nog het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Daaruit kun je opmaken dat je niet zomaar iemand kunt terugsturen naar een gebied waar iemands leven of veiligheid in gevaar is", zegt Terlouw.
"Het vluchtelingenverdrag gaat over vervolging. Je kunt het oprekken en betogen dat het gaat over gevolgen van menselijk handelen en dus ook voor mensen die op de vlucht zijn voor oorlogen. Als je dit doortrekt, zou je kunnen zeggen dat mensen die op de vlucht zijn voor klimaatverandering ook onder het verdrag zouden moeten vallen omdat klimaatverandering ook door de mens is veroorzaakt. Maar in mijn ogen zou daar een verdragswijziging voor nodig zijn of misschien beter een afzonderlijk verdrag voor klimaatvluchtelingen."
4. Is het niet nutteloos als Portugal dit in z'n eentje doet?
Die kritiek komt veel bovendrijven. Amnesty International in Portugal zegt: "Het managen van vluchtelingenstromen wordt niet door Portugal gedaan, maar internationaal. Het aantal mensen dat vlucht vanwege het klimaat is zo groot dat er in de internationale politiek oplossingen moeten worden gevonden."
Ook Teresa Rodrigues, hoogleraar migratie aan de Nieuwe Universiteit van Lissabon, denkt daar zo over. Tegen de Portugese krant Publico zegt zij: "In Azië en Afrika voelen ze de impact van klimaatverandering veel meer. Daarom moeten we dit op een internationaal niveau aanpakken."
Dat is ook wat de Portugese politici die dit plan willen doorzetten, erkennen. Sterker nog, wat ze ermee willen bereiken. Een voorstander van het plan van dierenpartij PAN zegt tegenover Portugese media: "Dit is een startpunt om internationale actie te ontketenen." Ze hopen dat andere landen het Portugese voorbeeld zullen volgen.
En dat kan zomaar gebeuren. "Nederland zei in 1981 als eerste land dat mensen die vluchten vanwege hun homoseksualiteit, als vluchteling moesten worden erkend. Daarna is de druk op andere landen toegenomen om datzelfde te doen. Portugal kan hiermee dus wel een debat ontketenen", zegt migratie-expert Schrover.
5. Zijn er andere redenen waarom de Portugezen dit willen?
Er zit ook een binnenlandse component aan de plannen, want Portugal heeft zelf ook regelmatig te maken met natuurgeweld. Zo kwamen er tientallen mensen om bij hevige bosbranden in 2017. Mensen die hun huis kwijtraken door zulke rampen, krijgen met de plannen recht op huisvesting en hulp.
Portugal staat sowieso meer open voor migratie dan veel andere Europese landen. "De vorige, linkse regering wist veel migranten naar het land te halen door Golden Visa", zegt correspondent Richard Hogenkamp. "Dan moest je als migrant minimaal een half miljoen in Portugal investeren en dan kreeg je een verblijfsvergunning. Dat kon door een bedrijf te beginnen of cash een huis te kopen van meer dan vijf ton. Daar kwamen veel vermogenden op af."
Dat beleid is inmiddels niet meer zo populair, zegt Hogenkamp, omdat de huizenprijzen enorm zijn gestegen. "De huidige, rechtse regering wil een hele hoop illegalen legaliseren. Iedereen weet dat de illegalen niet meer weggaan, dus dan kun je ze maar beter legaliseren, zodat ze belasting gaan betalen, zo is het idee."
Echt migranten naar het land 'lokken', zoals buurland Spanje doet, wil Portugal niet, zegt Hogenkamp. "Ook niet door klimaatvluchtelingen een status te geven." Vrijdag wordt over het plan gedebatteerd. De verwachting is dat een meerderheid van het parlement voor is.