Rusland en Oekraïne ruilen duizenden lichamen: 'Zware dagen voor nabestaanden'

Gekoelde vrachtwagens vol met lijkzakken rijden Oekraïne binnen vanuit buurland Belarus. In de vrachtwagens liggen de lichamen van 1212 soldaten die zijn omgekomen in de oorlog tegen Rusland. De ruil is nog lang niet voorbij: in totaal is de bedoeling dat de landen allebei 6000 doden terugkrijgen.

Het Kremlin zegt dat het tot nu toe 'slechts' 27 Russische lichamen heeft ontvangen. Oekraïne heeft niet op die uitspraak gereageerd, maar meldt dat de meeste lichamen volgende week pas worden geruild. De Oekraïense minister van Defensie zegt dat er hard wordt gewerkt aan de uitruil, maar ook dat het 'extreem gevoelig en pijnlijk' is.

Als de lichamen eenmaal zijn geïdentificeerd, krijgen families bericht dat het lichaam van hun dierbare terecht is. "De tijd tussen dat nieuws en het moment waarop hun geliefde wordt begraven, dat zijn de allerzwaarste dagen", vertelt Oleksandr Nahajets aan RTL Nieuws. Hij werkt voor de organisatie 'Bulldozer', een groep vrijwilligers die probeert om de lichamen van omgekomen soldaten zo snel mogelijk naar nabestaanden te brengen.

Op de onderstaande foto zie je hoe naasten van een omgekomen soldaat het busje van de organisatie opwacht.

De hele organisatie draait op donaties en vrijwilligers. Door het grote aantal doden lukt het de overheid niet om lichamen snel naar nabestaanden te brengen, en daarom helpt Nahajets een handje. "We proberen om die vreselijke tijd van wachten voor families zoveel mogelijk te verkorten." Een team van zestien vrijwilligers rijdt door heel Oekraïne om de lichamen zo snel mogelijk 'thuis te brengen'. 

Nahajets vertelt dat hij dit werk al sinds 2016 doet, toen Rusland al oorlog voerde tegen Oekraïne onder het mom van een rebellenbeweging in de Donbas. "In de regel nemen we de doden mee naar huis als ze geïdentificeerd zijn in het mortuarium. Maar er zijn uitzonderingen, wanneer we de jongens rechtstreeks ophalen van het front."

Hij verwacht de komende weken veel werk te hebben, omdat er naar verwachting 6000 lichamen van omgekomen Oekraïners terugkeren.

De ruil van lichamen verloopt zeker niet vlekkeloos. Rusland beweert dat Oekraïne vertraagt, en dat de lichamen van 1212 Oekraïense soldaten dagenlang aan de grens tussen Belarus en Oekraïne stonden voordat ze door Oekraïne werden opgehaald. Oekraïne spreekt die aantijgingen tegen en zegt dat Rusland een 'vies spelletje' probeert te spelen. Er zou volgens Oekraïne nog helemaal geen datum zijn afgesproken voor een ruil; de Russen zouden simpelweg met vrachtwagens naar de grens zijn gereden.

Volgende week worden naar verwachting de rest van de in totaal 12.000 lichamen uitgeruild. "Er is nog geen definitief akkoord", zegt Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. "Er wordt contact gelegd, cijfers worden vergeleken. Zodra er een definitief akkoord is, hopen we dat deze uitwisseling zal plaatsvinden."

Kwart miljoen doden

De dodenruil benadrukt nog eens het enorme dodental in de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Volgens een recente schatting van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies (CSIS) zijn er tot wel 250.000 Russische soldaten gesneuveld, en lopen de totale verliezen voor Rusland deze zomer op tot 1 miljoen doden en gewonden. De denktank schrijft over een 'schaamteloze minachting van Poetin voor zijn soldaten'.

Correspondent Olaf Koens legt uit dat het hoge Russische dodental voor het Kremlin geen reden is om de oorlog te stoppen. Het hoge dodental lijkt tot nu toe ook weinig indruk te maken op de samenleving. "In de Russische samenleving speelt de dood, en zeker sterven voor het vaderland, een andere rol dan in de onze. Er ontbreekt een zeker pragmatisme, het lijkt wel alsof het doel alle middelen heiligt. Daarom is de propaganda zo'n wezenlijk onderdeel van deze oorlog."

Het Oekraïense leger meldde dat er volgens hun eigen berekeningen nu meer dan 1 miljoen Russische soldaten zijn gedood of verwond. De schatting is daarmee hoger dan de berekening van CSIS.

Ondanks de grote verliezen heeft Rusland relatief weinig winst geboekt op het slagveld. In totaal heeft Rusland nu zo'n 20 procent van het Oekraïense grondgebied in handen, inclusief gebieden zoals de Krim die Rusland al sinds 2014 bezet. Rusland boekt terreinwinst, maar dat gaat niet snel: CSIS schrijft dat Rusland gemiddeld zes vierkante kilometer per dag verovert, verdeeld over een 1000 kilometer lange frontlinie.

'Sterven voor het moederland'

"Wij zien een paar vierkante kilometer in de Donbas, voor de Russen is het een wezenlijke strijd tegen het Westen", zegt Koens. "In Rusland is dienen, en dus ook sterven, iets wat collectief gezien als iets goeds wordt gezien."

"In Rusland is er lange tijd geheimzinnig gedaan over de slachtoffers", vertelt Koens. "Niemand mocht weten dat er zo veel slachtoffers vielen, en dus zag je dat begrafenissen stiekem werden gedaan en familieleden onder druk werden gezet. Dat is wat aan het kantelen, en de reden is denk ik heel simpel: het zijn er veel te veel - dat kun je niet wegpoetsen."

Over het Oekraïense dodental lopen de schattingen uiteen, maar alle schattingen suggereren dat het dodental een stuk lager ligt dan dat van Rusland. Een half jaar geleden zei president Zelensky dat er nu 43.000 Oekraïense soldaten zijn omgekomen, terwijl CSIS schat dat het daadwerkelijke aantal Oekraïense doden tussen de 60.000 en 100.000 ligt. Binnen de Amerikaanse overheid zou men vergelijkbare cijfers aanhouden.

Naast de ruil van lichamen worden er ook nog krijgsgevangenen uitgeruild. Gistermiddag vond opnieuw zo'n ruil plaats. Om hoeveel soldaten het precies gaat is niet bekend, wel is duidelijk dat het gaat om zwaargewonde en zieke mannen. Sommige soldaten zaten al drie jaar gevangen in Rusland, sinds de begindagen van de Russische invasie in 2022.

"Dit maakt deel uit van een grote uitwisseling die in fasen wordt voortgezet", zegt de Oekraïense overheid. "Deze soldaten hebben dringend medische zorg nodig en zullen volledige bijstand krijgen, inclusief psychologische rehabilitatie en financiële compensatie voor hun tijd in gevangenschap."

Correspondent Jeroen Akkermans was onlangs aanwezig bij een gevangenenruil. In de onderstaande video laat hij zien hoe Oekraïne de terugkomst van zijn krijgsgevangenen viert.