IJsland is NAVO-lid, maar heeft geen leger: 'Geen verstandige besteding'
NAVO-lid IJsland heeft geen leger, maar alleen een kustwacht. Nu alle leden van het bondgenootschap beloven om 5 procent van hun BBP uit te geven aan defensie, loopt het eiland steeds verder achter op de rest. Maar het levert op andere manieren een bijdrage. Toch gaan er wel dingen veranderen.
"Drie helikopters, twee schepen en één vliegtuig is niet genoeg", verzucht een officier van de IJslandse kustwacht aan het nieuwsblad Economist. De afgelopen jaren lag het defensiebudget van IJsland rond 0,2 procent van bbp, maar daar komt de komende jaren verandering in. IJsland wil zijn defensie-uitgaven verhogen naar 1,5 procent van het bbp, maar krijgt nog altijd geen leger.
Vorige maand legde de IJslandse regering in een lokale krant uit dat er voorlopig geen leger komt. "Onze bijdrage aan de collectieve verdediging van NAVO-landen is altijd verder gegaan dan directe militaire financiële bijdragen", schrijven de premier, de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Sociale Zaken samen. "We hebben geen leger, en daar hebben onze bondgenoten begrip voor. Het zou immers geen verstandige besteding van onze middelen zijn."
NAVO-lid
IJsland is mede-oprichter van de NAVO, en de NAVO-bondgenoten hebben onlangs besloten dat ze vijf procent van hun bruto binnenlands product gaan besteden aan defensie. Dat getal haalt IJsland lang niet, en heeft dan ook een bijzondere uitzonderingspositie gekregen. Als enige NAVO-lid hoeft het zich niet te houden aan de plannen om 5 procent van het bbp uit te geven aan defensie.
"Met het verhoogde defensiebudget wil IJsland vooral investeren in infrastructuur, om die rol als uitvalsbasis te versterken", vertelt Anna van Zoest, directeur van de Atlantische Commissie. "Ze gaan niet meteen een krijgsmacht oprichten met alles erop en eraan, maar ze erkennen dat zij een belangrijke landingsplek zijn voor NAVO-bondgenoten. Dit noordelijke gebied wordt voor de NAVO steeds belangrijker."
Waarom is IJsland militair belangrijk?
"IJsland is strategisch belangrijk, omdat het in de Noord-Atlantische Oceaan ligt, precies tussen het Verenigd Koninkrijk en Groenland. Tegelijk is het als eiland bijzonder kwetsbaar", zegt Van Zoest. "De IJslandse pogingen om de eigen defensie te versterken zijn daarnaast een belangrijk signaal aan Washington. Ook IJsland wil graag laten zien dat het binnen de NAVO verantwoordelijkheid neemt."
"IJsland ligt op een strategisch punt", schrijft ook analist Katrine Westgaard van de denktank European Council on Foreign Relations. "De ligging tussen Groenland en het Verenigd Koninkrijk helpt de NAVO bij de verdediging van de zeekanalen waar de Noordelijke IJszee en de Noorse Zee uitmonden in de Atlantische Oceaan."
Westgaard haalt een citaat aan van de voormalige Britse premier Winston Churchill: "Wie IJsland controleert, houdt constant een revolver gericht op Groot-Brittannië, Canada en de Verenigde Staten."
Uitvalsbasis
"Russische onderzeeërs moeten door het gebied varen om in de Noordelijke Atlantische Oceaan te kunnen opereren", zegt Van Zoest. "IJsland is daarom een uitvalsbasis geworden voor NAVO-troepen om het luchtruim te patrouilleren, om oefeningen uit te voeren, en om in de gaten te kunnen houden wat er gebeurt in dat gebied."
"In bredere zin wordt het hele Arctische gebied en de aangrenzende regio steeds belangrijker", zegt Van Zoest. "Door de smeltende ijskappen ontstaan er nieuwe vaarroutes, en kunnen er meer grondstoffen worden gedolven in het gebied. Het verklaart ook deels waarom Trump zo geïnteresseerd is in Groenland. Rusland roert zich in de Arctische regio, en ook China heeft er enorme interesse in."
"Het belang van IJsland als NAVO-lid zit dus ook in andere zaken dan de pure militaire uitgaven of capaciteiten", zegt Van Zoest. "Het is een land met 450.000 inwoners, dus ze kunnen beperkt gewicht in de schaal leggen op militair gebied. Maar ze leveren zeker een bijdrage, vooral als uitvalsbasis voor andere NAVO-landen. Daarnaast is IJsland ook betrokken bij de vooruitgeschoven aanwezigheid van de NAVO aan de oostgrens van het bondgenootschap."
Toch een leger?
In IJsland gaan er ook stemmen op die wél pleiten voor een leger. Een van de voorstanders is Arnor Sigurjonsson, tot voor kort een van de hoogste defensie-ambtenaren in het land. Hij schreef een boek waarin hij uitlegde waarom het land een leger nodig heeft van minimaal duizend mensen, met nog eens vijfhonderd reservisten. De IJslandse regering is nog niet overtuigd, maar er is wel discussie over.
Voorlopig leunt het land op de bescherming van Amerika. Maar tijdens de tweede termijn van Trump zijn er steeds meer vraagtekens ontstaan over de bereidheid van Amerika om Europa te verdedigen. "Uiteindelijk is de NAVO zo zwak als de zwakste schakel", schrijft Katrine Westgaard. "En als de VS niet langer bereid is om leden te verdedigen die niet genoeg van hun bbp aan defensie uitgeven, is het misschien tijd voor IJsland om zijn oude defensiestrategie te heroverwegen."
