Rusland kampt met bevolkingskrimp door oorlog: 'Honderdduizenden gesneuveld en vertrokken'

Volgens officiële cijfers van het Kremlin wonen er nu 146 miljoen mensen in Rusland, het grootste land ter wereld. Dat is slechts 0,08 procent minder dan het jaar daarvoor en een half miljoen minder dan in het jaar 2000, toen Poetin president werd. Geen groot probleem, lijkt het.

Maar de cijfers van de Russische overheid worden kunstmatig hoog gehouden, door mensen mee te tellen die in de bezette delen van Oekraïne wonen. De Verenigde Naties en de Wereldbank doen dat niet, en berekenen dat Rusland zo'n twee miljoen inwoners minder heeft.

Wie naar de geboortecijfers kijkt, ziet een grimmiger beeld. "In 2024 werden 1,22 miljoen mensen geboren: slechts iets meer dan het laagste aantal ooit gemeten, namelijk 1,21 miljoen in 1999", schrijft Salavat Abylkalikov, die onderzoeker is voor de denktank Carnegie.

"Het probleem van een krimpende bevolking speelt al decennia, maar het wordt alleen maar erger", zegt Rusland-correspondent Olaf Koens. Hij wijst op de twee hoofdredenen: "Ten eerste zijn er honderdduizenden mannen gesneuveld in de oorlog tegen Oekraïne. Ten tweede zijn er veel mensen naar het buitenland gevlucht vanwege de oorlog en de mobilisatie. Ze hebben allebei impact op de bevolkingsgroei, want er zijn minder mensen die kinderen gaan krijgen."

Onafhankelijke onderzoekers van de Russische oppositiemedia Mediazona en Meduza melden dat er inmiddels ongeveer 220.000 Russische soldaten zijn gesneuveld in Oekraïne. Sinds 2022 zijn er zo'n 650.000 mensen vertrokken uit Rusland. Veel van hen waren jong en hoogopgeleid.

De huidige crisis is erg gevaarlijk voor Rusland, stelt Abylkalikov. Hij wijst op een derde probleem, naast de oorlog en de vele mensen die zijn vertrokken: er komen steeds minder migranten naar Rusland. "Mensen in Centraal-Azië – van oudsher de grootste bron van arbeidsmigranten naar Rusland – hebben nu andere werkgelegenheid in andere landen en in hun eigen land, terwijl de Russische economie geen vooruitzichten op snelle groei biedt en steeds minder aantrekkelijk wordt."

Alles bij elkaar heeft Rusland dus een groot probleem. "Een laag geboortecijfer heeft gevolgen voor hoe je je staatsbegroting inricht", zegt Koens. "Als het geboortecijfer laag blijft, wordt de vergrijzing alleen maar groter. En als er minder kinderen worden geboren, betekent dat ook dat er in de toekomst minder mensen zijn die kunnen vechten in het leger."

Nu de crisis steeds groter wordt, deelt Russische overheid minder informatie over zijn bevolking. Het statistiekbureau Rosstat brengt sinds deze zomer bijvoorbeeld geen maandelijkse gegevens meer naar buiten. Dat gebeurde kort nadat het bureau bekend had gemaakt dat er in februari 2025 slechts 90.000 kinderen waren geboren, het laagste maandelijkse aantal in zo'n tweehonderd jaar.

"De huidige stop op het delen van gegevens valt samen met toenemend bewijs van een demografische ineenstorting, die sterk is versneld door de oorlog in Oekraïne", schrijft Monica Duffy Toft, hoogleraar internationale betrekkingen aan de universiteit van Chicago.

Ze legt uit dat de Russische overheid het probleem zelf groter maakt, door oorlog te voeren. "Het Kremlin haalt onevenredig veel soldaten uit regio's met hogere geboortecijfers, juist de gebieden die de bevolkingskrimp in Rusland verminderden."

Er worden veel mannen gerekruteerd in Siberië en de noordelijke Kaukasus, gebieden waar nog relatief veel kinderen werden geboren. Nu daar steeds minder mannen zijn, kunnen er minder kinderen worden geboren.

"Alles is op dit moment gevoelig in Rusland", legt Olaf Koens uit. "Maar hoewel wij de cijfers niet meer zien, kun je er wel van uitgaan dat het Kremlin die statistieken extreem goed in de gaten houdt."

De overheid is hard op zoek naar oplossingen. "Er zijn 'special forces' voor bevolkingsgroei opgericht", zei Valentina Matviënko, de voorzitter van de Russische Eerste Kamer, onlangs. De werkgroep krijgt in de overheid de taak om het geboortecijfer te verhogen, maar hoe dat precies moet gebeuren is onduidelijk. Matviënko zegt dat de overheid inzet op een 'gezin-centrische samenleving'.

"De overheid bedenkt allerlei manieren om te zorgen dat mensen meer kinderen krijgen", legt Koens uit. "Hoe meer kinderen je hebt, hoe meer geld je van de overheid krijgt. Het kan veel mensen een zetje geven."

Volgens peilingen in Rusland is geld de voornaamste reden om geen kinderen te krijgen. Dat wil de overheid oplossen door ouders nu zo'n 7000 euro te geven wanneer hun eerste kind wordt geboren. Voor een tweede kind krijgen ouders ongeveer 10.000 euro.

"Maar uiteindelijk is het ook van belang dat ouders vertrouwen hebben in de toekomst van hun land", zegt Koens. "Dat vertrouwen is nu op een historisch dieptepunt, vooral vanwege de oorlog."

Ook veel andere landen kampen met een laag geboortecijfer. Zo probeert China meer geld te geven aan nieuwe ouders en worstelen ook EU-landen zoals Spanje en Italië met lage geboortecijfers. Ook Nederland heeft last van het probleem: van januari tot en met juni werden bijna 81.000 kinderen geboren en overleden meer dan 89.500 mensen, meldt het CBS.

Ook in China speelt geld een belangrijke rol bij de beslissing  van (toekomstige) ouders om voor kinderen te kiezen: