Hoe schaduwbanken een nieuwe financiële crisis kunnen veroorzaken
Schaduwbanken kunnen een gevaar zijn voor financiële stabiliteit in de wereld, waarschuwt het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De angst bij het IMF en andere financiële instituten groeit, omdat deze 'niet-banken' alsmaar groter worden. Wat zijn schaduwbanken eigenlijk en wat maakt ze zo risicovol?
Waar de naam wat schimmig overkomt, zijn schaduwbanken dat niet per se. Het gaat om investeringsvehikels/fondsen die net zoals traditionele banken geld uitlenen, vaak om een bedrijf te laten groeien. Achter deze investeringsvehikels zit geld van bijvoorbeeld pensioenfondsen en verzekeraars.
De geldstromen erachter zijn minder transparant. Schaduwbanken, ook wel NFBI's (nonbank financial instititutions) genoemd, hoeven zich namelijk niet aan regels van normale banken te houden. Dat is een probleem, schreef het IMF afgelopen week in een rapport over financiële stabiliteit.
'Kunnen meer risico nemen'
Schaduwbanken kunnen zo veel grotere risico's nemen. Ze kunnen 'echte' banken (en mogelijk zelfs de hele economie) meeslepen in de malaise. Echte banken en schaduwbanken zijn namelijk wel innig met elkaar verweven.
Het is zeker niet de eerste keer dat 'schaduwbanken' een thema zijn in de financiële wereld. De Nederlandsche Bank (DNB) deed er bijvoorbeeld tien jaar geleden al onderzoek naar.
Dit onderzoek werd in 2016 door toenmalig minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem gedeeld in de Tweede Kamer. Hij scheef toen al dat het van belang blijft dat 'potentiële risico's in het schaduwbankwezen geanalyseerd worden en dat daar waar zich excessieve risico's opbouwen, maatregelen worden getroffen'.
Private credit
De risico's van schaduwbankieren houdt DNB naar eigen zeggen nog steeds 'bezig'. Al gebruikt de centrale bank tegenwoordig de term 'private credit', wat DNB omschrijft als 'niet-bancaire bedrijfsleningen die niet op een beurs kunnen worden verhandeld'. DNB zegt dat private credit is uitgegroeid van een product voor fijnproevers naar een gangbare investering.
Waarom schaduwbanken nu weer een 'hot topic' zijn? Dat komt volgens experts door de groeiende rol ervan in de financiële wereld. Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank, ging in haar toespraak bij het afscheid van DNB-baas Klaas Knot uitgebreid in op de groeiende rol van 'non-banks'. Deze groei komt volgens haar doordat banken na de crisis in 2008 zijn onderworpen aan allerlei regels.
Toezichthouders zien toe op regels omtrent financiële huishouding en transparantie bij banken. Dit om te voorkomen dat ze omvallen en bij zo'n val niet de hele wereld opzadelen met financiële malheur. Lagarde zegt dat de financiële stabiliteit die de wereld nu kent is te danken aan die strengere regels.
Ralph Verhoeks van DNB zei vorig jaar ook dat de strengere kapitaaleisen voor banken (hoeveel geld ze achter de hand moeten houden) na de crisis meespelen bij de groei van schaduwbanken. Net zoals de lage rente tussen 2009 en 2021. "In die jaren zijn beleggers hun grenzen gaan verleggen op zoek naar rendement."
Speculeren
Geldeigenaren zijn vindingrijk en zoeken altijd naar alternatieve wegen. Op de private kapitaalmarkt (lees: bij de schaduwbanken) kunnen leningen met een hogere opbrengst en dus ook met een hoger risico worden aangeboden en aangegaan.
Schaduwbanken kunnen namelijk geld van echte banken gebruiken om mee te speculeren op de private kapitaalmarkt. Daarnaast kunnen die banken betrokken zijn via door hen beheerde fondsen. Ondertussen zijn partijen die geld lenen zelf ook geregeld belast met schulden.
Voordelen
DNB benoemt wel dat schaduwbankieren gunstig kan zijn voor innovatieve bedrijven die zich nog niet bewezen hebben en zo toch aan financiering willen komen. Om deze grotere risico's te compenseren, wordt een hogere rente gevraagd door investeerders. Dit maakt het verwachte rendement hoger.
"Op hun beurt brengen pensioenfondsen en verzekeraars een groot deel van hun vermogen onder bij vermogensbeheerders en op die manier komen de werelden van institutioneel geld en private leningen met elkaar in contact", legt DNB uit. Goed om te weten is dat bedrijven via talloze verschillende financiële constructies, fondsen, entiteiten en investeerders aan geld kunnen komen.
First Brands Group
Tot welke onwenselijke taferelen dit kan leiden, bleek de afgelopen weken. In de financiële wereld rijst de vraag of de Amerikaanse auto-onderdelenmaker First Brands Group een kanarie in de kolenmijn is.
Het bedrijf staat aan de rand van de afgrond doordat het is 'volgestopt' met een miljardenschuld. De razendsnelle groei en eerdere overnames zijn vooral privaat gefinancierd, vaak via ondoorzichtige en risicovolle financiële constructies.
Hier zijn talloze geldverstrekkers achter de schaduwbanken slachtoffer van, wat dus ook Nederlandse pensioenfondsen kunnen zijn. Het is maar de vraag via welke weg zij hun geld terugkrijgen, als dit al gebeurt. Er wordt namelijk gesproken van 'verdwenen' dollars.
Banken worden meegezogen
In het kielzog van investeerders worden dus ook banken meegezogen. Zo lijdt in het geval van First Brands Group de Zwitserse bank UBS schade. UBS zou voor ruim vijfhonderd miljoen dollar het schip in kunnen gaan, omdat de bank via eigen fondsen (waar andere partijen dus weer in investeren) betrokken is. UBS is dus als een soort ketting van financiële constructies aan het bedrijf verbonden.
Over een val van First Brands komt de bank en de financiële wereld wel heen. Maar instituten zoals het IMF, de ECB, banken en andere deskundigen vrezen dat het bedrijf geen geval apart is.
Lagarde zou daarom graag zien dat beleidsmakers niet wachten op nieuwe financiële crisis. Ze zouden volgens haar strenger moeten toezien op schaduwbankieren. Lagarde pleit niet voor het versoepelen van regels voor echte banken, maar juist voor beter toezicht op private financiering. "Voorkomen is beter dan genezen."
Ook na de crisis zijn er banken in de problemen gekomen. Zo viel de Amerikaanse Silicon Valley Bank (SVB) in 2023 om. In de video hieronder wordt uitgelegd hoe dat kwam: