Geen ivf, geen knieoperatie: hoog BMI kan grote gevolgen hebben
Een kwart van alle jongvolwassenen heeft overgewicht, blijkt uit onderzoek van het CBS. Voor de berekening daarvoor werd de Body Mass Index (BMI) gebruikt, dat is je lichaamsgewicht gedeeld door het kwadraat van je lengte. Maar die methode is achterhaald, zeggen experts. "Het is niet zo simpel. Als er iets complex is, is het je gezondheid."
Voedingspsycholoog Diana van Dijken las het onderzoek van CBS en dacht: "Leuk dat we weer de BMI gebruiken om te zeggen dat mensen 'overgewicht' hebben. We weten dat het nooit een maat is geweest om vast te stellen of mensen een te hoge vetmassa hebben."
"De methode is meer dan honderd jaar geleden bedacht door een wiskundige die toen al zei dat het niet bedoeld was om individuele gezondheid te meten. Dat maakt dit soort discussies voor mij discutabel."
Overgewicht
Een op de vier Nederlandse jongvolwassenen tussen de 18 en 25 jaar heeft overgewicht volgens het CBS. Bij bijna 7 procent van de jongvolwassenen is sprake van obesitas. Op de langere termijn lijkt sprake van een stijging. In 2014 had 21 procent van de 18- tot 25-jarigen overgewicht, in 2022 was dit precies 25 procent.
Staatssecretaris van Ooijen (Volkgsgezondheid) noemt de overwichtcijfers 'echt hoog' en 'heel zorgelijk voor onze gezondheid'. "We werken keihard aan maatregelen die mensen kunnen helpen om gezonder te eten en bewegen."
Onderzoek CBS
Voor het onderzoek vulden in totaal 2500 jongvolwassen de vragenlijst in. "Aan iedere persoon in de enquête vragen we naar het lichaamsgewicht en de lengte", zegt Tanja Traag, hoofd socioloog bij het CBS. "Op basis daarvan kijken we of mensen overgewicht hebben."
Op de vraag of kijken naar de BMI voldoende is om dat te bepalen, zegt ze: "Natuurlijk zijn er discussies of je bijvoorbeeld moet kijken naar buikomvang, maar dat is niet voor veel mensen een gebruikelijke activiteit. Dit is een methode die we sinds 1981 gebruiken. Als we nu gaan veranderen, kunnen we voor de komende jaren niet berekenen of er sprake is van een stijging of daling."
Wat is een gezond BMI?
Volgens het Voedingscentrum geeft je BMI een inschatting van hoe gezond je lichaamsgewicht is. Zij hanteren daarbij de volgende richtlijn voor ondergewicht, overgewicht en een gezond gewicht voor volwassenen tussen 19-69 jaar:
- Ondergewicht: lager dan 18,5
- Gezond gewicht: vanaf 18,5 tot 25
- Overgewicht: vanaf 25 tot 30
- Obesitas: 30 en hoger
Voor ouderen en kinderen gelden andere grenzen, zoals op de website van het Voedingscentrum valt te lezen.
Volgens het CBS is de BMI een goede indicatie dat iemand te zwaar is en daar mogelijk gezondheidsnadelen door ervaart.
Gezondheid op basis van BMI
Precies daar gaat het volgens voedingspsycholoog Van Dijken mis. "In onze maatschappij meten we gezondheid aan de hand van de BMI, terwijl dat nooit bedoeld is om gezondheid te meten. Maar omdat we niks beters hebben, pakken we datgene wat er is. Het is simpel, want je hebt alleen je lengte en gewicht nodig. En het is een cijfertje en we houden erg van cijfertjes."
"Maar het gaat ervan uit dat mensen met een hoger gewicht per definitie ongezonder zijn en dat klopt niet."
Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, is in de jaren 80 gepromoveerd op het onderwerp BMI. Hij concludeerde dat je veel beter je buikomvang kon meten. "Het vet dat in je buik zit is veel gevaarlijker dan op andere plaatsen", zegt hij.
Beperkte methode
Hij vindt de BMI op individueel niveau een te beperkte methode. "Dan zegt het niet zoveel en kun je er beter mee stoppen." Maar als je de BMI gebruikt op bevolkingsniveau, om te kijken of het gewicht stijgt, kan het wel bruikbaar zijn. "Dan kun je bijvoorbeeld zeggen dat we als bevolking zwaarder zijn geworden."
Een vergelijking: als de gemiddelde schoenmaat van 42 naar 46 gaat, wil dat niet zeggen dat iedereen schoenmaat 46 heeft, maar gemiddeld kun je wel zeggen dat mensen grote voeten hebben gekregen.
Daarnaast is de BMI volgens Seidell niet de maat voor het meten van de gezondheid, maar 'een van de vele manieren'. "Je moet naar het geheel van de persoon kijken. Dat staat ook in de richtlijnen van de huisarts. Je kijkt naar hoe zo'n persoon eruitziet. De huisarts kijkt naar iemands bloeddruk, bloedsuiker, of die last van zijn knieën of heupen heeft en zijn familiegeschiedenis."
Fysieke gezondheid is maar een klein deel van je gezondheid, beamen beide experts. "Het gaat er ook om of je op sociaal en mentaal gebied lekker in je vel zit", zegt Seidell. Hij zegt ook dat daar in de richtlijnen steeds vaker rekening mee wordt gehouden. Een belangrijke ontwikkeling, vindt hij: "Je zou de begeleiding van mensen die te zwaar zijn veel meer moeten sturen op verbetering van kwaliteit van leven dan kilo's verliezen op een weegschaal."
'Ingebakken in zorgsysteem'
Voedingspsycholoog Van Dijken is het daar deels mee eens. Maar noemt ook de gevolgen op die het decennialange gebruik van de BMI als meetmethode heeft. "Het zit enorm ingebakken in ons zorgsysteem", zegt ze. "Als je voor een ivf-behandeling in aanraking wil komen, krijg je te horen dat je een BMI moet hebben van onder de 30. Want anders heb je meer kans op complicaties wordt dan gezegd."
"Of denk aan een dik persoon die met knieklachten bij de huisarts komt. In negen van de tien gevallen krijgt zo iemand advies om af te vallen, zonder dat specifiek wordt gekeken naar de klacht. Maar als je dun bent, wordt meteen gekeken naar die klacht."
Van Dijken heeft moeite met het stigma waar dikke mensen iedere dag mee moeten leven. Een onderzoek van het CBS over overgewicht draagt daar niet bepaald aan bij.
Stigma dikke mensen
"Mensen in een dikker lichaam worden meteen weer in een hoekje gezet. Als psycholoog, die al jaren mensen met eetproblemen helpt, weet ik dat mensen vanaf jongs af aan al beginnen met lijnen, maar vervolgens eetbuien krijgen, gaan jojoën en aankomen. Worden mensen dan dikker omdat ze ongezonder zijn gaan eten of omdat ze op jongere leeftijd zijn gaan lijnen?
"Het is allemaal niet zo simpel", benadrukt ze. "Dik is niet per definitie ongezond. En dik is ook niet per definitie gezond. Er zijn zoveel factoren die een rol spelen. Maar een ding is zeker: stigmatiseren is honderd procent nadelig."
Volgen wereldtrends
Volgens Liesbeth van Rossum, internist en hoogleraar obesitas en voorzitter van koepelorganisatie Partnerschap Overgewicht Nederland, is de BMI een epidemiologische maat en kan het 'goed worden gebruikt om wereldtrends mee te volgen'. "Maar als enige maat in de spreekkamer is het niet geschikt", zegt ze.
"Voor de behandeling van iemand met overgewicht kijken wij naar drie elementen: de BMI, buikomvang en bijkomende aandoeningen die obesitas gerelateerd zijn. Dat noemen wij samen het gewichtsgerelateerd risico."
Volgens haar is de BMI absoluut niet de heilige graal, maar is het ook niet waardeloos. Ze verwacht niet dat binnenkort met de meetmethode wordt gestopt.
Wel hoopt ze dat het stigma dat heerst op overgewicht verdwijnt, in de samenleving, maar ook bij sommige doktoren. "Je moet als dokter zeggen dat er gezondheidsrisico's aanzitten, maar je moet niet zeggen dat het allemaal eigen schuld dikke bult is. De maatschappij, met onder andere een voedselomgeving met ongezonde producten, draagt enorm bij aan de toename van overgewicht. Daarnaast spelen ook nog andere complexe factoren een rol."
