Salim, die scheepsramp met honderden doden overleefde, is in Nederland: 'Hier is alles eerlijk'

We spreken met Salim (zijn echte naam is bekend bij de redactie) bij AZC Cranendonck, vlakbij het Brabantse dorp Budel. Bij de receptie moet je je aanmelden als bezoeker, staat op een bordje. ID's worden gecontroleerd voordat een bezoekerspasje wordt uitgegeven. Deze moet zichtbaar worden gedragen. Het terrein dat een voormalige kazerne is, doet denken aan een vervallen vakantiepark. Op elke hoek hangt een beveiligingscamera en bordjes wijzen je de weg. Alles staat geschreven in het Nederlands.

Geen privacy

Als we aankloppen, doet Salim de deur van de kamer open. Het is een sobere vierkante kamer met vijf bedden en vijf lockers die langs de randen staan. Deze beslaan het grootste deel van de ruimte. Verder staan er twee kleine koelkasten en een houten tafeltje in het midden. Je kunt je er nauwelijks bewegen. Een muffe rooklucht bedwelmt je.

Een kamergenoot van Salim ligt in de kamer te slapen, met een deken over zijn hoofd getrokken. "Zoals je ziet, is er geen privacy hier", zegt Salim op fluisterende toon. "Maar goed, even geduld en dan komt het allemaal goed."

Salim vertelde vlak na de bootramp op 3 juli 2023 zijn verhaal aan RTL Nieuws, nog helemaal in shock. Met zijn 21-jarige neef en honderden andere vluchtelingen nam hij de boot vanuit de Libische kustplaats Toebroek richting Italië. Na vijf dagen kwamen ze terecht in de Griekse wateren. Eten en water waren toen al op. Enkele mensen stierven daardoor aan boord.

Het schip lag met technische problemen voor de kust van Griekenland. De bemanning riep om hulp. Na ongeveer een dag kwam de Griekse kustwacht. De vluchtelingenboot moest achter de kustwacht aan varen.

Door een kapotte motor kwam de migrantenboot stil te liggen. "De kustwacht heeft onze boot met een touw vastgebonden aan hun schip. Ze begonnen met een grote snelheid te varen. Door de snelheid kantelde de boot naar rechts. Tientallen mensen vielen van het dek af in zee", vertelt Salim. De kustwacht zou daarna het touw hebben doorgeknipt. Zijn neef heeft het niet overleefd.

Geen uitvaart

Het lichaam van Salims neef is nooit gevonden. Als Salim aan hem denkt, ziet hij voor zich hoe de boot op de bodem van de zee ligt en de vissen happen naar de lichamen van de slachtoffers. Wijzend naar zijn arm, zegt hij: "Ik krijg er kippenvel van."

Zijn tante en oom, de ouders van zijn neef, geloven nog steeds niet dat hij er niet meer is. "Een uitvaart is er niet geweest, dus ze blijven wachten tot hij terugkomt."

Salim, die al sinds de oorlog in Syrië naar Nederland wilde vluchten, moest na de ramp ruim vier maanden in Griekenland blijven. 

Hij en 40 andere overlevenden hebben een rechtszaak tegen de Griekse kustwacht aangespannen. Deze is nog in behandeling, vertelt hij. Zijn advocaat vertelde dat het jaren kan duren voor er een uitspraak van de rechter komt. Al brengt de rechtszaak de doden niet terug, Salim hoopt op gerechtigheid. "Als we winnen, weet ik dat er nog enigszins eerlijkheid in deze wereld is en deze mensen niet voor niks zijn gestorven."

Tijdens zijn verblijf in Griekenland kon hij niet lang nadenken over de ramp waar hij zelf onderdeel van was geweest. "Omdat ik het te druk had met de rechtszaak en mijn papieren in Griekenland, heb ik weinig ruimte gehad om wat er gebeurde te verwerken."

In een zwart gat gevallen

Salim ging het land dat volgens hem mede oorzaak was van de ramp haten en wilde zo snel mogelijk door naar Nederland. "Ik kon niet langer blijven in een land waar zo onverschillig met mensenlevens wordt omgegaan."

Uiteindelijk kreeg hij de juiste papieren en kon hij begin november het vliegtuig hierheen nemen.

Salim meldde zich in Ter Apel aan en werd verplaatst naar AZC Cranendonck. Er volgde een periode van rust en bezinning, waarin Salim de kans kreeg om op zich in te laten werken wat hij had meegemaakt. "Zeer recent realiseerde ik me pas hoe groot de ramp was", zegt hij, "Het voelt alsof ik in een zwart gat ben gevallen. Elke keer als ik mijn ogen sluit, zie ik de dode lichamen die in het water dreven voor me, en hoor ik het gebonk van de mensen die het schip niet op tijd konden verlaten."

Salim voelt nog dagelijks de angst, waardoor hij heel slecht slaapt. "Dan ga ik met mijn hoofd onder de dekens liggen tot het wegzakt. Pas daarna val ik in slaap."

Geen werkelijkheid

Hulp voor het verwerken van dit trauma kreeg hij nauwelijks in Griekenland. Daar sprak hij met Artsen zonder Grenzen. Deze organisatie gaf tips om daarmee om te gaan. In Nederland krijgt hij geen hulp. "Sinds ik me hier aanmeldde, heb ik mijn verhaal niet kunnen doen en is me niets uitgelegd over mijn procedure."

Salim heeft het gevoel dat hij op een andere planeet is beland, waar niets in zijn leven meer vanzelfsprekend is. Hoe zijn toekomst eruit gaat zien, weet hij niet. "Dat is moeilijk voor je te zien als je zo geïsoleerd in een azc in een vreemd land zit."

Hij denkt vaak aan zijn leven in het Syrië van voor de oorlog, toen het veilig was. De gedachtes gaan naar de laatste keer dat hij als zweminstructeur aan het werk was en dat hij zijn familie zag. "Het lijkt allemaal zo ver weg. Alsof het een droom was die nooit in werkelijkheid heeft plaatsgevonden."

Je zou zeggen dat er weinig is voor Salim om nog voor te leven. Maar dat is niet zo, zegt hij. Hij heeft nog altijd hoop dat hij gelukkig kan worden, en hij is blij dat hij op zijn gewenste bestemming is aangekomen. "Ik heb het idee dat alles hier eerlijk is. Als je hard werkt en doorzettingsvermogen hebt, bereik je wat je wil bereiken."

Hij wil graag weer zweminstructeur worden om kinderen in Nederland te leren zwemmen. Er verschijnt een bescheiden lach op zijn gezicht: "Ik ging zwemmen in Rotterdam, waarbij iemand tegen me zei dat ik een diploma nodig had. Ze wisten niet dat ik een bootramp heb overleefd en zelf zwemleraar ben."

'Precies hetzelfde doen'

Of hij spijt heeft dat hij is ingestapt bij de rampboot? Eerder had hij geen antwoord op deze vraag die hij zichzelf ook 100 keer heeft gesteld. Maar nu weet hij het: "Het is zinloos om aan spijt te denken. Het is gegaan zoals het is gegaan", zegt hij.

"En ik ben niet naïef. Ik wist dat het niet veilig was, maar als je geen andere optie hebt, dan wil je jezelf overtuigen dat het wel veilig is. Als ik eerlijk ben zou ik in dezelfde omstandigheden weer precies hetzelfde hebben gedaan."

Dit is wat er vlak na de ramp gebeurde:

• Van honderden mensen die aan boord waren zijn er 104 mensen die de ramp hebben overleefd.
• Slechts 78 lichamen zijn gevonden.
• De Griekse autoriteiten hebben negen Egyptenaren gearresteerd na de ramp. Deze werden aangeklaagd voor mensensmokkel.
• Overlevenden hebben de kustwacht ervan beschuldigd de boot met een touw vast te binden waardoor de boot kantelde.
• 40 van de overlevenden, onder wie Salim, hebben de kustwacht aangeklaagd. omdat ze die verantwoordelijk houden voor de ramp.