Jaarlijks 113 euro meer kwijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek

Door Marcia Nieuwenhuis en Jasper Bunskoek·27 juni 2024·Aangepast: 1 juli 2024

Onderzoek

Al jarenlang zijn er grote zorgen van omwonenden van een asfaltfabriek in Deventer. Meermaals is gebleken dat de fabriek meer giftige stoffen uitstoot dan toegestaan. Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt inwoners die daar in de buurt wonen ieder jaar gemiddeld 113 euro meer kwijt zijn aan zorg. Dat komt neer op 6 procent hogere zorgkosten dan gemiddeld in Nederland.

"Om vijf à zes uur ’s ochtends moet ik echt de ramen dichtdoen omdat er een chemische lucht in je huis hangt." Dat is waar inwoner van Deventer Jascha Jongeneel (37) met grote regelmaat last van heeft. Hij woont met zijn gezin - onder wie zijn negen maanden oude dochtertje Elin - op 900 meter afstand van de asfaltcentrale AsfaltNu Deventer. "Het is een scherpe chemische lucht, die je ook wel ruikt bij een asfaltweg die net is gelegd."

Lichamelijke klachten

De asfaltcentrale zit al jaren op industrieterrein Bergweide in Deventer. Volgens de buurtbewoners van de Rivierenbuurt is het niet alleen de stank waar ze last van hebben. Soms zijn de walmen van de asfaltfabriek zo heftig dat zij ook last krijgen van prikkende ogen, een zere keel en hoofdpijn.

Jascha Jongeneel en zijn dochter Elin uit Deventer, hij maakt zich ernstig zorgen om de uitstoot van de asfaltfabriek.

RTL Nieuws onderzoekt gezondheid bij zware industrie

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 113 euro hoger zijn dan gemiddeld. Daarmee is geen bewijs geleverd dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Jaarlijks 113 euro meer

Uit de analyse van RTL Nieuws blijkt dat de zorgkosten in Deventer 6 procent hoger zijn dan gemiddeld. Zij geven 113 euro meer uit aan de huisarts, ziekenhuis, medische hulpmiddelen en medicijnen. Dit gaat om het postcodegebied waar de cijfers beginnen met 741. In de afgelopen tien jaar zijn daar ruim 59 miljoen euro meer kosten gemaakt voor de zorg dan gemiddeld in Nederland.

Omwonenden vrezen al langer voor hun gezondheid en pleiten daarom al langer voor een gezondheidsonderzoek. Alleen zij botsen daarover met de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD). Volgens criticasters baseert de GGD dat slechts op rekenmodellen.

De GGD zegt dat de uitstoot van giftige stoffen van de asfaltfabriek geen verhoogd risico vormt voor de gezondheid van omwonenden. Als de giftige stoffen de schoorsteen van de fabriek verlaten, verwaait het. Eenmaal bij de woonwijk aangekomen zijn de stoffen zo verdund dat ze niet meer schadelijk zijn, is de uitleg. "In het geval van AsfaltNu is er geen gevaar voor de (volks)gezondheid. Zoals ook in het GGD-advies is verwoord", laat de omgevingsdienst IJsselland desgevraagd weten bij monde van woordvoerder Helen Kroeze.

Files op meerdere snelwegen door storing bij asfaltcentrale

Massaal de fout in

Toch raakt AsfaltNu Deventer in de zomer van 2022 – net al verschillende andere asfaltfabrieken in Nederland – in opspraak. Na metingen blijkt dat de asfaltcentrale te veel schadelijke stoffen uitstoot. Tot grote zorgen van buurtbewoners en de Tweede Kamer. Het gaat onder andere om het giftige benzeen, waar je kanker van kunt krijgen. "Daar hoef je maar één keer op te googelen en dat weet je hoe schadelijk het is", aldus Jongeneel. Ook werden er teveel vluchtige organische stoffen (VOS) gemeten, ook dat zijn schadelijke stoffen.

Wethouder Thomas Walder (D66) en de Omgevingsdienst IJsselland grepen in. Die dienst is namens gemeenten en de provincie Overijssel handhaver bij milieukwesties. De asfaltcentrale hangt sindsdien dwangsommen van honderdduizenden euro’s boven het hoofd.

BAM en Heijmans

De eigenaar van AsfaltNu, een samenwerking van de nationale bouwbedrijven Heijmans en BAM, beloofde beterschap. Het bedrijf zou minder asfalt gaan maken, om de normen wél te halen. Er volgden extra metingen. In de tweede helft van 2022 en begin vorig jaar leek er verbetering te zijn.

Maar in juni 2023 is het wéér raak. Als de gemeente Deventer op 13 juni metingen laat uitvoeren, blijkt dat de uitstoot van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) meer is dan volgens de wet is toegestaan. Terwijl er maximaal 0,05 milligram PAK per kubieke meter in de lucht mag zitten, werd er bij de asfaltfabriek 0,09 milligram gemeten. Bijna het dubbele.

Heijmans en BAM willen asfaltfusie, ACM start uitgebreid onderzoek

40.000 euro boete

Hoge concentraties van PAK’s zijn ook kankerverwekkend. Omdat die stoffen schadelijk zijn voor mens en milieu zijn er landelijke normen voor deze uitstoot opgelegd. Door deze overschrijding moet de asfaltcentrale een boete betalen van 40.000 euro.

De asfaltcentrale heeft maatregelen getroffen om de uitstoot te verminderen, waaronder de installatie van een koolfilter. Directeur Diederik Oosting van de asfaltcentrale zegt dan tegen vakblad Cobouw 'een beetje teleurgesteld' te zijn met de boete. Hij zegt dat het filter vlak voor de meting van de gemeente werd geïnstalleerd. Volgens Oosting zit de asfaltcentrale daarmee 'zeker onder de norm'.

Als op 8 september 2023 weer gemeten wordt - na de plaatsing van dat koolfilter - wordt er wél aan de wettelijke normen voldaan.

De Kankeratlas moet worden gezien als een startpunt voor verder onderzoek

Enkele kankers komen vaker voor

Uit de Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) blijkt dat sommige kankers in deze omgeving inderdaad vaker voorkomen dan gemiddeld. Longkanker (19 procent), lever- en galwegkanker (13 procent), hoofd-halskanker (8 procent), kwaadaardige tumoren van het centraal zenuwstelsel (7 procent) en blaaskanker en kanker van de urinewegen (5 procent) komen vaker voor dan verwacht op basis van het Nederlands gemiddelde. Volgens de kankerexperts van het IKNL is er voor al die kankersoorten"voldoende zekerheid dat het gebied daadwerkelijk afwijkt".

Volgens de GGD is de Kankeratlas 'een goed hulpmiddel' voor het visualiseren en identificeren van geografische variaties van hoe vaak kanker voorkomt. "Echter, voor een volledig begrip van de oorzaken en risicofactoren die bijdragen aan deze variaties, zijn aanvullende epidemiologische studies en diepgaande analyses nodig", aldus de GGD IJsselland. "De Kankeratlas moet daarom worden gezien als een startpunt voor verder onderzoek en niet als een bron van verklaringen voor de spreiding van kanker."

Geurhinder 'serieus probleem'

Geurhinder, waar Jascha Jongeneel onder andere over klaagt, vindt de GGD 'een serieus probleem, want het kan leiden tot verschillende gezondheidsklachten'. Denk aan fysieke klachten als misselijkheid en hoofdpijn, maar ook aan de verergering van bestaande klachten zoals astma. Ook wijst de GGD op psychische klachten, zoals stress, angst, slaapproblemen en prikkelbaarheid.

Minder huizen, minder asfalt: het wordt een slecht jaar voor de bouw

GGD IJsselland verklaart dat industrie 'een negatieve invloed kan hebben op gezondheid van omwonenden'. "Zowel via hinder door geur en geluid, als via uitstoot van stoffen. Bezorgdheid hierover kan leiden tot stress en gezondheidsklachten. Dit alles kan leiden tot extra zorggebruik. Tegelijkertijd worden zorgkosten ook bepaald door veel andere factoren, zoals sociaaleconomische omstandigheden, leefstijl en gedrag, demografische factoren, woonomstandigheden, andere omgevingsfactoren en toegang tot gezondheidszorg."

Over het niet uitvoeren van een onderzoek laat de GGD IJsselland weten het volgende te hebben meegewogen:

"De uitstoot van de asfaltcentrale momenteel weer binnen de wettelijke normen valt."
"Omwonenden op dit moment nauwelijks gezondheidsklachten of -zorgen melden."
"In haar eerdere advies heeft de GGD geconcludeerd dat er in de omgeving geen verhoogd risico werd verwacht op het ontstaan van effecten op lange termijn (kanker) door de te hoge uitstoot van PAK en benzeen door AsfaltNu Deventer."

GGD IJsselland vindt een gezondheidsonderzoek 'om deze redenen niet van meerwaarde voor de situatie'. "Deze conclusie wordt ondersteund door professionals van het centrum Gezondheid en Milieu van het RIVM", aldus de GGD. Tegelijkertijd geeft de gezondheidsdienst aan 'zeker niet tegen een dergelijk onderzoek' te zijn, zoals bij Tata is gedaan. "Maar doordat er echter heel veel factoren een rol kunnen spelen en er bepaalde aannames moeten worden gedaan is de uitslag vaak omgeven met de nodige onzekerheden."

'Wat mij, en volgens mij ook wat de wet betreft, zou altijd de gezondheid van mensen bovenaan moeten staan'

De grootste verbazing van omwonende Jascha Jongeneel, in zijn strijd tegen de asfaltcentrale? "Hoe gemakkelijk er door beleidsbepalers over de gezondheid van mensen heen gestapt wordt. Wat mij, en volgens mij ook wat de wet betreft, zou altijd de gezondheid van mensen bovenaan moeten staan. Ook wanneer er twijfel is. Maar dat is echt niet altijd zo."

Reactie AsfaltNu

Directeur van AsfaltNu Diederik Oosting laat in een verklaring weten dat 'als er vragen of twijfels zijn over de relatie tussen gezondheid en de industrie, een onafhankelijk onderzoek passend is om feiten hierover boven tafel te krijgen'. "Dat zal niet direct een gevoel bij mensen wegnemen, maar dan zijn zaken wel transparant."

Het bedrijf wijst erop dat er in het gebied meer bedrijven zijn gevestigd 'dan alleen asfaltcentrales'. "AsfaltNU meet zelf haar uitstoot en regionale uitvoeringsdiensten/omgevingsdiensten meten die uitstoot als onafhankelijke partij. Er is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar de emissies van asfaltcentrales. Dergelijke informatie stellen wij uiteraard beschikbaar voor een onderzoek."

Bij die onderzoeken wordt volgens het bedrijf 'ook gemeten op leefniveau in de omgeving van asfaltcentrales door Omgevingsdiensten'. "Uit deze metingen blijkt dat emissies - waaronder PAK en benzeen - van asfaltcentrales geen effect hebben op leefniveau."

PAK’s zijn kankerverwekkende stoffen die kunnen ontstaan als je eten laat aanbranden en PAK’s kunnen ook in het milieu terechtkomen door brand in de natuur of industrie.

AsfaltNu-directeur Oosting geeft wel aan dat het bedrijf 'eventuele overlast voor omwonenden serieus blijft nemen' en 'waar nodig aanvullende maatregelen zal treffen'. "Daarnaast blijven wij onze asfaltcentrales verbeteren en verduurzamen, bijvoorbeeld met actiefkoolfilters, zodat uitstoot steeds verder naar beneden gaat. Effectmetingen van koolfilters bewijzen hun effectiviteit, op diverse locaties, waar de uitstoot onder de gestelde normen blijft."

Meer weten?

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven.

Voor het afspelen van deze video is een videoland account nodig.Bekijk deze video op Videoland

Weet jij meer over dit onderwerp of wil je een misstand melden? Dan kun je de redactie (anoniem) tippen. Klik hier om ons berichtjes en foto's te sturen via WhatsApp naar dit nummer: +31641663754 of mail naar onderzoek@rtl.nl. Je gegevens nemen we in behandeling volgens ons privacystatement.