Emoties lopen hoog op over nieuwe stikstofberekeningen, maar waarom?
Het kabinet presenteert vandaag plannen om de uitstoot van stikstof aan te pakken. Die zullen ingrijpende gevolgen hebben en roepen daarom sterke emoties op bij de boerensector, waar waarschijnlijk veel bedrijven zullen worden geraakt. Hoe zit het ook alweer met die stikstofplannen en zijn er geen alternatieven voor het verdwijnen van de veestapel? Politiek verslaggever Marieke van de Zilver beantwoordt vijf vragen.
1. Wat wordt er vandaag gepresenteerd?
Het kabinet heeft voor het eerst laten uitrekenen hoeveel stikstof er per regio in Nederland bespaard zal moeten worden. Het is de eerste stap in de 'gebiedsgerichte aanpak' van het stikstofprobleem die het kabinet voor ogen heeft. Vorige week lekte via NRC uit dat die berekeningen voor sommige gebieden in Nederland verstrekkende gevolgen zullen hebben.
Niet elk gebied moet namelijk even veel besparen. Zo hoeven gebieden in Friesland maar 20 procent stikstof te besparen, maar op andere plekken, zoals de Gelderse Vallei en De Peel in Noord-Brabant, moet de stikstofuitstoot waarschijnlijk met 70 tot 80 procent omlaag. Aan de rand van de Veluwe zijn zelfs gebiedjes waar 100 procent bespaard moet worden.
De verantwoordelijk minister, Christianne Van der Wal, benadrukte eerder deze week dat de berekeningen nog niet definitief waren, maar Haagse bronnen bevestigen de percentages.
2. Waarom is ingrijpen noodzakelijk?
Dat Nederland een stikstofprobleem heeft, is al een tijdje duidelijk. In 2019 noemde premier Mark Rutte het zelfs 'de grootste crisis' uit zijn premierschap. Jarenlang deed Nederland te weinig om de uitstoot van stikstof te beperken. De natuur verslechterde daardoor. Maar aan dat nietsdoen moest een einde komen door een uitspraak van de Hoge Raad in mei 2019, die een streep zette door het toenmalige stikstofbeleid.
Prompt liep het land vast: vergunningen voor onder meer de woningbouw, het aanleggen van wegen en ook aan boeren konden allemaal niet meer worden uitgegeven. Voordat al die sectoren weer volledig aan de slag kunnen, moet de natuur eerst verbeteren en de uitstoot van stikstof flink omlaag.
In het regeerakkoord is afgesproken dat in 2030 74 procent van de Nederlandse natuur een 'gezond stikstofniveau' moet hebben. En daarvoor moet nog flink wat gebeuren. Er is 25 miljard euro voor uitgetrokken.
3. En hoe moet al die stikstofuitstoot dan worden verminderd?
Dat is nog niet duidelijk. In de woorden van minister Van der Wal: het kabinet bepaalt vandaag wat er moet gebeuren, dus hoeveel stikstof er in elk gebied bespaard moet worden. De provincies krijgen vervolgens een jaar de tijd om te bepalen hoe zij die stikstof gaan besparen.
Alle bronnen van stikstof kunnen daarbij worden aangepakt: wegverkeer, scheepvaart, luchtvaart en industrie, maar, zo zeggen ingewijden in Den Haag, het zal toch vooral van de boeren moeten komen. De landbouw is nu eenmaal verantwoordelijk voor 45 procent van alle stikstofuitstoot in Nederland.
Voor een deel kan stikstof in de landbouw bespaard worden door minder vee te houden, door emissiearme stallen te bouwen of meer inzet op kringlooplandbouw. Maar 70 tot 80 procent stikstofbesparing op sommige plekken kan niet worden bereikt zonder dat boeren op grote schaal worden uitgekocht of verhuizen, zeggen experts.
Haagse bronnen benadrukken dat het merendeel van de boeren in Nederland zal kunnen blijven boeren. Maar dat het voor veel boeren grote veranderingen tot gevolg zal hebben, dat is onontkoombaar.
4. Wat vinden de boeren hiervan?
Veel boerenorganisaties hebben al laten weten dat ze de plannen zoals die tot nu toe bekend zijn, onaanvaardbaar vinden. De grootste, LTO, riep bij monde van voorzitter Sjaak van der Tak provincies al op tot 'stevig verzet tegen onmogelijke Haagse dictaten'. Hij is bang voor een 'kaalslag'.
Of het opnieuw zal leiden tot grootschalige boerenacties, zoals we die een aantal jaar geleden ook gezien hebben, zeggen de organisaties af te laten hangen van de definitieve plannen. Maar ze zijn er klaar voor.
"Als het moet, kunnen we op korte termijn in actie komen. Onze insteek is een zo breed mogelijk protest, samen met andere boerenorganisaties", zei Agractie-voorman Bart Kemp vorige week.
5. Is er nog wat anders mogelijk?
Naast de boerenorganisaties is er ook onrust in verschillende coalitiepartijen. Verschillende CDA'ers en VVD'ers vinden dat de plannen van het kabinet te snel en te ver gaan. Een motie van VVD'ers waarover deze week op het partijcongres gestemd zal worden, werd al bijna 500 keer ondertekend en roept de minister op haar plannen te wijzigen.
De partijleden vragen de minister het plan zo aan te passen dat álle sectoren helpen met het terugdringen van de stikstofuitstoot. "We willen dat er niet alleen naar de landbouw wordt gekeken, maar bijvoorbeeld ook naar de vervoer- of industriesector. Het knaagt aan het draagvlak dat alleen de boerensector dit moet doen."
Ook willen ze dat er minder gewerkt wordt met rekenmodellen, maar dat er gemeten wordt hoe de staat van de natuur op verschillende plekken echt is.
Maar of ze wat zullen bereiken? Minister Van der Wal waarschuwde eerder deze week al dat er 'geen andere keuze' meer is. "Ik denk dat we de afgelopen jaren al te veel uitvluchten hebben gezocht en dat we daarom ook tegen de muur zijn gelopen als overheid. Uitvluchten, geitenpaadjes, dat kunnen we ons gewoon niet meer permitteren."
