Nederland vergrijst in rap tempo, zijn de partijen daarop voorbereid?

De cijfers liegen er dus niet om: over 25 jaar is bijna 15 procent van de bevolking 75 jaar of ouder, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Deskundigen spreken van een 'dubbele vergrijzing', omdat steeds meer mensen de pensioenleeftijd bereiken, maar mensen ook steeds langer leven. Aan beide kanten groeit deze groep dus. "Oude ouderen worden een relatief grote groep in de samenleving", stelt hoogleraar economie Marike Knoef van Tilburg University.

AOW-leeftijd

Dat heeft gevolgen. Allereerst qua pensioenen. De partijen die meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober gaan hier verschillend mee om. Zo willen GroenLinks-PvdA, D66, VVD, JA21 en CDA het makkelijker voor mensen maken om langer door te werken. Dat zou mensen die de pensioenleeftijd hebben bereikt, moeten helpen om eventuele financiële gaten te dichten. Maar het kan ook verlichting bieden bij de personeelstekorten in verschillende branches, waaronder de zorg.

D66 kiest ervoor om het minimumloon en de AOW te ontkoppelen. Dat betekent dat een stijging van het minimumloon niet automatisch een stijging van de AOW inhoudt. Op die manier wil D66 geld besparen voor andere plannen. Momenteel zijn die stijgingen nog gelijk. De PVV en SP daarentegen willen de AOW-leeftijd verlagen naar 65 jaar. "Dat is wel heel duur", stelt hoogleraar Knoef. Als meer mensen die de uitkering ontvangen, betekent dat immers ook dat de overheidskosten hiervoor stijgen. 

Het gaat hier om de Algemene Ouderdomswet, ofwel de AOW. Dat is een maandelijkse uitkering die iedereen in Nederland vanaf de pensioenleeftijd krijgt. Op dit moment is de AOW-leeftijd 67 jaar. Die leeftijd stijgt mee met de levensverwachting. Dus als we gemiddeld ouder worden, betekent dat ook dat we pas op latere leeftijd de AOW-uitkering krijgen. Gemiddeld gaat de AOW-leeftijd met acht maanden omhoog voor elk jaar dat de levensverwachting stijgt.

Intussen verandert de verhouding tussen de mensen die een AOW-uitkering ontvangen, en de werkende mensen die deze uitkering betalen. Waar in 2022 voor elke AOW'er nog vier mensen aan het werk waren, zal dat in 2040 naar verwachting dalen tot twee werkenden per AOW'er, meldt de Sociale Verzekeringsbank. Die verandering zorgt ervoor dat steeds er meer belastinggeld nodig is om de AOW-uitkeringen te kunnen financieren: in verhouding zijn er niet meer genoeg werkende jongeren die de AOW-premie betalen. Rijke ouderen betalen daardoor, met de belasting die ze betalen, steeds meer mee aan de AOW.

Het is een goede regel dat de AOW-leeftijd meestijgt met de levensverwachting, vindt Knoef, al moet bij langer doorwerken wel rekening worden gehouden met fysiek zware beroepen. Bij die beroepen is het namelijk niet altijd mogelijk om langer door te werken. Knoef stelt dat bij die beroepen eigenlijk al eerder moet worden gedacht aan om- of bijscholing voor ander werk, voordat mensen door het zware beroep gezondheidsproblemen krijgen en het al te laat is.

Zorgkosten

De vergrijzing heeft ook een groot effect op de zorg. "Hoe meer tachtigplussers, hoe meer zorgkosten", stelt Knoef. Terwijl het aantal mensen die zorg nodig hebben toeneemt, wordt het tekort aan zorgpersoneel ook steeds groter. 

Om dat tekort tegen te gaan, zetten de partijen onder meer in op mantelzorg. VVD, CDA, D66, SP en PVV zeggen mantelzorgers verder te willen ondersteunen, omdat mantelzorgers over het algemeen familieden en vrienden zijn die naast de zorg ook eigen werk hebben. Zo wordt er ingezet op het vergemakkelijken van verlof voor mantelzorgers. De PVV wil daarbij een financiële bonus voor mensen die acht uur of meer per week onbetaald mantelzorg verlenen.

Verschillende partijen geven daarnaast aan in te zetten op het voorkomen van ziekte, om zo de zorg te ontlasten. Zo wil CDA suikerbelasting invoeren en roken op termijn verbieden, en willen GroenLinks-PvdA en D66 inzetten op het vroeg signaleren van ziektes. De VVD richt zich specifiek op het voorkomen en behandelen van dementie.

Kirsten Andres, directeur-bestuurder bij het Nationaal Ouderenfonds, stelt dat de stijgende zorgvraag ook te maken heeft met de eenzaamheid die veel ouderen ervaren. "Het is bewezen dat eenzaamheid ziekmakend is", zegt zij.

De meeste partijen, waaronder JA21, D66, GroenLinks-PvdA, SP en CDA zetten in op zogenaamde 'hofjes', waar senioren samenwonen in de buurt van belangrijke voorzieningen, waaronder zorg. Volgens de partijen helpen deze hofjes ook tegen eenzaamheid. De PVV wil eenzaamheid aanpakken door ouderen met een laag inkomen een financiële bijdrage te geven voor dierenartskosten, omdat huisdieren volgens de partij bijdragen aan gezelschap en sociaal contact.

Woningmarkt

Dan is de woningmarkt nog een belangrijk thema. Het komt vaak aan de orde in de verschillende verkiezingscampagnes, maar de focus ligt vooral op het bouwen van meer woningen. Hoogleraar Knoef wijst erop dat er relatief veel eengezinswoningen in Nederland zijn, die ook worden bezet door ouderen die geen inwonende kinderen meer hebben of zelfs alleenstaand zijn. "Er zijn lang niet altijd genoeg ouderenwoningen om de doorstroom mogelijk te maken."

D66 meldt in het verkiezingsprogramma dat de partij 'vol inzet op woningen voor oudere mensen, zodat zij makkelijker kunnen verhuizen en er woningen vrijkomen voor anderen'. Ze willen dat regelen met behulp van een bouwquotum, waardoor gemeenten gedwongen zijn ook voor ouderen te bouwen.

Bij veel verzorgingshuizen zijn intussen wachtlijsten. Voor opname in verpleeghuizen gelden namelijk strenge eisen De PVV wil daarom 'kleinschalige verzorgingshuizen' en extra verpleeghuisplekken, de SP wil de recente sluiting van verzorgingshuizen terugdraaien en JA21 wil dat bejaardentehuizen terugkeren. Het CDA zegt in te zetten op 'sociale woonvormen, waar relaties de basis vormen'.

De vraag is of de samenleving is voorbereid op de verdere vergrijzing. Kirsten Andres van het Nationaal Ouderenfonds benadrukt dat ouderen juist moeten worden gezien als toevoeging op de samenleving. "De 75-plusser van vandaag is veel fitter dan tien jaar geleden. Maak gebruik van de kracht van ouderen. Dat is een omslag die we samen moeten maken."

Het aandeel kiezers van 65 jaar en ouder is overigens groter dan bij eerdere verkiezingen, meldt het CBS. De groep is nu goed voor bijna 30 procent van de kiesgerechtigden. 

Afgelopen weekend gingen CDA, GroenLinks-PvdA, VVD, SP, JA21 en D66 met elkaar in debat bij het tweede RTL-verkiezingsdebat. De belangrijkste momenten zie je hier: