Nieuwe sancties tegen Rusland? 'We moeten onszelf ook pijn doen'

Volgens Oekraïense media zijn inmiddels honderden lichamen van burgers geborgen na het bloedbad in Boetsja. Europese politici willen meer maatregelen tegen Rusland. Welke zouden dat kunnen zijn? We zetten de meest voor de hand liggende op een rij. 

Militaire maatregelen

Dick Berlijn, oud-commandant der strijdkrachten, pleit voor militaire maatregelen. "Rusland en Oekraïne kunnen wel een vredesakkoord sluiten, maar wat betekent het voor Oekraïne als je dat sluit met een partij die eerst jouw land vernietigt en vervolgens ook nog eens een stuk land inpikt", zegt hij.

"Moet je Poetin op zijn blauwe ogen geloven dat hij het hier bij laat?", vraagt Berlijn zich af. Hij zegt dat hij geen oorlog wil. "Maar op een gegeven moment moet je wel wat doen."

Volgens Berlijn is het denkbaar dat het Westen of de Navo de strijd aangaan met Rusland. "Hebben we nog steeds het idee dat Poetin tevreden zal zijn met een beetje Donetsk en Loehansk en Marioepol? Oekraïne moet deze oorlog winnen en het Westen moet alles doen om Oekraïne daarin te steunen."

Maar Dick Zandee, defensie-expert van Instituut Clingendael, is het niet met hem eens. De strijd verplaatst zich nu naar het zuidoosten en zuiden van Oekraïne en daar zijn de Russen erg sterk, aldus Zandee.

"Misschien zal Oekraïne niet verliezen, maar ze zullen wel een harde dobber hebben aan Rusland. En een stabiele regeling kan er niet komen zonder medewerking van Rusland. Zij bezetten de Krim en hebben twee deelrepublieken erkend." We komen ook al in actie, zegt Zandee. "Er komen nieuwe sancties tegen Rusland."

Economische sancties

De discussie is nu dat we een signaal moeten afgeven naar aanleiding van de massamoord in Boetsja, zegt Rem Korteweg, Europa-deskundige bij instituut Clingendael. "Maar dat is iets anders dan de vraag hoe we het sanctiepakket zo sterk kunnen maken dat Rusland op de knieën wordt gedwongen."

Dat laatste lukt alleen als we bereid zijn maatregelen te nemen over de import van olie en gas uit Rusland, aldus Korteweg. Die discussie lig nog steeds heel moeilijk, juist omdat effectieve maatregelen ook ons zullen raken, zegt hij. 

Olie, oliegerelateerde producten, gas en steenkool zijn heel belangrijk voor Rusland. Ze zijn goed voor circa de helft van de export van Rusland en vorig jaar leverden ze ongeveer de helft van de inkomsten van de federale Russische overheid.

"Als je de oorlogskas van Poetin niet meer wilt spekken, dan kun je met een importstop van olie en gas Rusland keihard raken", concludeert Laurien Crump, universitair docent geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, dan ook. 

Hoever is Europa bereid te gaan?

Maar daar zitten wel wat haken en ogen aan, schetst Korteweg de problematiek waar we voor staan. Hoe makkelijker het is om een boycot in te voeren, hoe minder het Rusland raakt. En omgekeerd: hoe vervelender een maatregel voor de Russen is, hoe meer last wij er zelf ook van hebben.

Een boycot van Russische steenkool bijvoorbeeld, is voor Westerse landen makkelijk te realiseren, aldus Korteweg. Het is voor ons het minst pijnlijk, want we kunnen moeiteloos steenkool uit andere landen, zoals Zuid-Afrika of de VS, aanvoeren. Maar anderzijds willen we vanwege het milieu juist van steenkool af, aldus Korteweg.

Olie: lastiger, maar helpt meer

Een boycot van Russische olie is wat lastiger, maar wel mogelijk, denkt Korteweg. Je kunt bereiken dat er geen olie meer binnenkomt door Russische tankers verbieden aan te leggen in Europese havens, verzekeraars verbieden Russische olietankers nog te verzekeren (dan zijn ze niet meer welkom in Europese havens), een importverbod op te leggen of je kunt importtarieven heffen. Dan moeten marktpartijen alternatieven gaan zoeken, legt Korteweg uit. 

Het voordeel voor Westerse landen is dat je olie makkelijk in een schip kunt laden, zodat wij het ook uit andere landen kunnen halen, zegt hij. Maar dat voordeel geldt natuurlijk ook voor Rusland, dat de eigen olie per schip ook naar andere afnemers, zoals India en China, kan vervoeren.

Gas: boycot werkt hard door, maar is moeilijk

Voor gas ligt dat anders. Het gas dat wij uit Rusland importeren, komt via pijpleidingen. Dat betekent dat Rusland het gas dat nu nog naar Europa gaat, niet elders kan afzetten. Er gaat wel Russisch gas via pijpleidingen naar China, maar dat is vanaf andere gasvelden. Rusland heeft nog maar weinig faciliteiten om aardgas vloeibaar te maken en als LNG per schip te vervoeren, aldus Korteweg.

Een gasboycot raakt Rusland dus hard, maar ons ook. Want wij kunnen ook veel lastiger gas ergens anders vandaan halen, legt Korteweg uit. Duitsland, bijvoorbeeld, wil meer LNG importeren uit andere landen, maar het heeft nu nog helemaal geen terminal waar LNG weer gasvormig gemaakt kan worden.

Bovendien hebben Europese landen langetermijncontracten met Rusland voor de levering van aardgas. Als we die opzeggen dan moeten we mogelijk alsnog met Gazprom in zee als er geen alternatieven zijn. Maar dan wel tegen de huidige hoge gasprijzen, aldus Korteweg.

'We moeten onszelf ook pijn doen'

Kortom, je kunt geen effectieve sancties inzetten zonder dat je jezelf ook pijn doet, zegt Korteweg. Die pijn zullen wij voelen in de vorm van hogere kosten voor energie en koopkrachtverlies, gaat hij verder. De enige manier om nog dit jaar tweederde minder gas uit Rusland te importeren, zoals de Europese Commissie wil, is de vraag naar gas fors verminderen, aldus Korteweg.

Dat geldt ook voor de vraag vanuit de industrie en dat wordt volgens hem nog 'een enorme puzzel'.

Sancties aanscherpen en beter handhaven

Naast sancties op het gebied van energie zouden we de bestaande sancties kunnen aanscherpen, aldus Korteweg. Iedere klap die je kunt uitdelen is er eentje, vult Crump aan. Sommige Russische banken, zoals Gazprom en Sberbank, staan nog niet op de sanctielijst, omdat gedacht werd dat ze nodig zijn voor betalingen voor olie en gas die het westen importeert. Maar er zijn ook manieren om die betalingen op een andere manier te regelen, denkt Korteweg.

En we moeten bestaande sancties die al zijn genomen beter handhaven, zegt hij. "Het is vrij teleurstellend om te zien hoe moeizaam het blijkbaar gaat om het sanctiebeleid op de rails te zetten."