Adrie (62) kan sinds kort (voor)lezen en schrijven: 'Zelfvertrouwen was geknakt'

"Hooguit dertig dagen ben ik in totaal in mijn jeugd naar school geweest. Dat is natuurlijk ongelooflijk weinig, logisch dat ik het lezen en schrijven amper onder de knie kreeg. Daar schaamde ik me voor en ik deed alles om het verborgen te houden. In poëziealbums schreef ik niet, nooit stuurde ik iemand een verjaardagskaartje en als ik onverwachts in gezelschap iets moest lezen zei ik dat ik mijn bril vergeten was – een klassieke smoes onder laaggeletterden."

"Ik ben de jongste van zeven dochters. Kort na mijn geboorte verliet mijn vader ons gezin. Mijn moeder wist dat ik haar laatste kind was en vond het wel gezellig als ik thuis bleef. Ze kon moeilijk alleen zijn en hield mij dus thuis als mijn zussen wel naar school gingen.

Ze legde de verantwoordelijkheid hiervoor vaak bij mij. Dan zei ze dat ik ’s morgens niet wakker wilde worden. Als ouder moet je daar natuurlijk niet aan toegeven – veel kinderen willen niet uit bed komen – maar zij legde de schuld bij mij. Ze liet me ook vaak tot laat in de avond opblijven, waarschijnlijk met de gedachte dat ik dan lang zou uitslapen."

Geen leerplichtambtenaar

"Thuis hielp ik mijn moeder met het huishouden. Ook waren we vaak aan het tekenen, haken, verven en borduren, of we gingen bij mijn tante langs. Niemand vroeg ooit aan mijn moeder waarom ik niet naar school ging. Waarschijnlijk had ze dan ook geen antwoord gegeven.

Ze was lief, maar trok wel haar eigen plan en duldde geen tegenspraak. Ik heb geen idee hoe ze ermee wegkwam dat ik nooit naar school ging. Misschien meldde ze mij ziek. Een controle van de leerplichtambtenaar hebben we naar mijn weten nooit gehad."

"Ik vond het wel best dat ik zelden naar school ging. Behalve dan als het zomervakantie was. Alle kinderen speelden dan samen buiten, maar ik kende niemand want ik had natuurlijk geen schoolvriendinnen. Nu realiseer ik me dat ik daardoor veel heb gemist.

Nog nooit heb ik op school sinterklaas gevierd of getrakteerd als ik jarig was. Naar een kinderfeestje ben ik nooit geweest. Op school leren kinderen naast de lesstof ook omgaan met elkaar. Dat sociale aspect heb ik nooit meegekregen. Hierdoor vind ik het nog steeds lastig om contact te maken met anderen en om vriendschappen te onderhouden."

Dom voelen

"Thuisonderwijs kreeg ik ook niet. Soms probeerde mijn moeder mij te leren lezen, maar daar had ze eigenlijk geen geduld voor dus dan hielden we maar weer op. Die paar keer dat ik naar school ging, voelde ik me niet op mijn plek. Ik merkte al gauw dat ik achterliep op de andere kinderen, daardoor voelde ik me dom.

De kinderen deden ook gemeen tegen mij en lieten merken dat ze mij maar raar vonden omdat ik nooit kwam opdagen. Een paar dagen heb ik op een school gezeten voor kinderen die langzamer leren. Dat vond ik heel fijn, want die leraar was lief en geduldig. Maar mijn moeder haalde me daar snel weer weg, want ze vond het gênant dat ik op een speciale school zat. Wat zouden de buren wel niet denken?"

Bluffen en liegen

"Later heb ik mezelf een beetje leren lezen via de reclameborden in de winkels. Zo kon ik mezelf een beetje redden. Op mijn veertiende ben ik gaan werken in een supermarkt. Daar moest ik wel een beetje bluffen en liegen, zeker als ik een lijstje moest maken voor de inventarisatie van het magazijn.

Niemand mocht zien wat ik opschreef, ik was zo bang voor 'domme' fouten. Het slecht kunnen lezen en schrijven werkte heel beperkend. Ik dook altijd snel weg als ik iemand met een pen en blocnote op mij zag afkomen, en toen mijn zus in het ziekenhuis lag kon ik haar geen brieven sturen."

"Ik trouwde toen ik tweeëntwintig was. Voor iedereen hield ik mijn laaggeletterdheid verborgen, maar tegen mijn man was ik hier eerlijk over. Samen kregen we twee dochters. Ik schaamde me voor mijn moeite met taal. Vaak had ik kleinerende opmerkingen gehoord, bijvoorbeeld toen een zwager mij vroeg om zijn kind voor te lezen en toen sneerde: 'Oh nee, dat kan jij niet.'

Die denigrerende opmerkingen, ook van vroeger op school, zorgden ervoor dat ik me klein voelde. Mijn zelfvertrouwen was geknakt en niemand mocht weten dat ik laaggeletterd was. Door de jaren heen raakte ik gewend aan alle smoesjes en trucjes, maar het was wel zwaar om te leven met een geheim."

Autocorrectie op WhatsApp

"Een film kijken was heel intensief voor mij omdat de ondertiteling te snel ging. Van Engelse liedjes begreep ik geen woord en reizen met het openbaar vervoer was ook een uitdaging.

Toen de mobiele telefoons kwamen en mensen ineens berichten gingen sturen, was ik erg bang om door de mand te vallen. Lange tijd deed ik maar alsof ik mobieltjes stom vond en niet 'meedeed aan die onzin'. Dat was uiteindelijk lastig vol te houden. Gelukkig bleek op WhatsApp later de autocorrectie een uitkomst."

"Heel vaak voelde ik me een buitenstaander omdat ik niet met alles kon meedoen en veel mij ontging. Een maaltijd maken waarbij ik een recept moest volgen, was al lastig. Ik was erin getraind om alles na een keer lezen te onthouden.

Toen mijn dochters klein waren, las ik ze weleens voor, maar dan schudde ik het verhaal grotendeels uit mijn mouw. Toen ze ouder werden en konden lezen, hield ik daarmee op omdat ik bang was dat ze mij zouden corrigeren: 'Mama, dat staat er helemaal niet!' 

Als ze huiswerk hadden, zei ik dat dit echt hun zaak was en dat ik niet ging helpen omdat ze zelfstandig moesten worden. Dat vond ik heel hard van mezelf en ik voelde me er rottig over, maar voor mijn gevoel had ik geen keuze. Als mijn kinderen mij een lief briefje schreven, kon ik het amper lezen. Door de getekende hartjes begreep ik wat ze bedoelden."

Kleindochter kunnen voorlezen

"Een paar keer zocht ik hulp om beter te leren lezen en schrijven, maar de ene cursus was alleen voor nieuwkomers en de andere was weer veel te duur. Drie jaar geleden zag ik op Facebook een advertentie voor een NT1-taalcursus, bedoeld voor mensen met Nederlands als eerste taal.

Ik was inmiddels oma geworden van een kleindochter en ik wilde haar wel gezellig kunnen voorlezen. Vroeger had ik ervaren hoe mijn dochters al snel veel verder waren dan ik, dat wilde ik niet nog eens meemaken. Ik besloot me op te geven voor de cursus."

"Stikzenuwachtig was ik tijdens de eerste lessen. Ik moest mijn geheim gaan blootgeven en dat was intens. Uit schaamte had ik muren opgetrokken en die werden weggehaald. Maar ik had een leuke lerares en vond het heel fijn om lotgenoten te leren kennen. Altijd had ik gedacht dat ik de enige was die hiermee worstelde, maar nu besefte ik dat er meer mensen waren zoals ik. Langzaam bloeide ik op en kreeg ik meer zelfvertrouwen."

Nooit meer met geheim rondlopen

"Nog steeds volg ik lessen in lezen en schrijven, ook heb ik plannen om computerlessen te gaan volgen. Het huiswerk maak ik braaf, mijn dochters noemen mij gekscherend nerd. Er is een wereld voor mij opengegaan en ik durf veel meer. Inmiddels ben ik taalambassadeur voor Stichting Lezen en Schrijven en ben ik zelfs in drie campagnefilmpjes van deze stichting te zien.

Als je mij een jaar geleden had gevraagd om dat te doen, had ik waarschijnlijk gezegd dat ik dat never nooit zou doen. Maar nu wil ik juist laaggeletterde mensen overhalen om over die drempel te stappen. Er is fijne hulp en je staat er niet alleen voor. Nooit meer wil ik met zo’n geheim rondlopen. Lange tijd ben ik hier eenzaam in geweest, terwijl dat achteraf niet nodig was."

Wil je geen aflevering van deze rubriek missen? Klik dan op de Nooit Meer-tag hieronder en vervolgens linksboven op 'Volgen'.

Nooit meer? 

Wil jij ook je verhaal kwijt en vertellen wat je 'nooit meer' wil meemaken, doen of juist laten? We zijn benieuwd naar jouw verhaal. Mail ons op weekendmagazine@rtl.nl