Nepnieuws op Spotify is schadelijk, maar alles verwijderen is niet eenvoudig

De discussie werd deze week aangewakkerd door zanger Neil Young. De Canadese muzikant eiste dat zijn muziek van Spotify zou worden verwijderd, uit protest tegen de Amerikaanse podcaster Joe Rogan.

In de podcast van Rogan wordt regelmatig onjuiste informatie over het coronavirus verspreid. De podcast, die zo'n 11 miljoen luisteraars per aflevering trekt, wordt bekritiseerd door artsen en wetenschappers. Daarom besloot Young zijn muziek van het platform te halen. Ook zangeres Joni Mitchell liet vandaag weten haar muziek van Spotify te willen halen.

In een reactie liet Spotify weten al zeker 20.000 podcasts verwijderd te hebben vanwege desinformatie over het coronavirus. Maar op het streamingplatform zijn nog talloze podcasts met nepnieuws en complottheorieën te vinden.

Uit een inventarisatie van radiozender BNR blijkt het in sommige gevallen te gaan om content die op andere sites, zoals YouTube, wel is verwijderd. Zo zijn podcasts van rapper Lange Frans te vinden, waarin onjuiste informatie over het coronavirus wordt gedeeld.

Gevaarlijk

"Je komt nogal wat idioterie en desinformatie tegen", zegt Ruud Coolen van Brakel, voorzitter van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. "Zulke informatie is niet wetenschappelijk en kan schade toebrengen aan de gezondheid."

Foutieve verhalen over corona kunnen bovendien een opstapje zijn naar allerlei complottheorieën. Dat is gevaarlijk, zegt Jos Hummelen van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI). "Veel complottheorieën bevatten antisemitische componenten. Allerlei stereotypes over Joden worden daarbij ingezet. Bijvoorbeeld dat bepaalde Joden veel invloed en macht zouden hebben, dat ze niet te vertrouwen zouden zijn en achter allerlei schimmige zaken zouden zitten."

In een podcast op Spotify wordt bijvoorbeeld Marcel Messing geïnterviewd, die allerlei theorieën deelt over Joodse bankiers die 'over de wereld heersen'. Daarbij noemt Messing onder meer de Hongaarse zakenman George Soros en de Joodse bankiersfamilie Rothschild.

Ook Bill Gates, Greta Thunberg, de EU en astronauten van de NASA zouden betrokken zijn bij plannen om 'de mens te onderdrukken'.

Hummelen van het CIDI: "Dit soort theorieën slaan aan bij mensen, omdat ze tot de verbeelding spreken en een verklaring bieden voor allerlei complexe dingen. Maar het gevaar is dat antisemitische ideeën via zo'n podcast mainstream worden. Bij luisteraars die daar gevoelig voor zijn, kunnen die zaadjes geplant worden."

Begint bij wantrouwen

Mensen die complottheorieën aanhangen, zijn vaak via media als YouTubefilmpjes en podcasts in aanraking gekomen met die theorieën. Dat zegt Stef Aupers, hoogleraar Mediacultuur aan de KU Leuven. "Bij mensen die geloven in een flat earth (platte aarde, red.) zie je dat zij overtuigd zijn geraakt door uren achter elkaar filmpjes over het onderwerp te kijken. Maar het begint altijd met wantrouwen. Naar instituties, naar de staat, de media, de wetenschap. Daardoor gaan mensen op zoek naar alternatieve interpretaties."

Dat wantrouwen is niet ontstaan door het internet, zegt Aupers. "Dat is een veel fundamenteler probleem, waar vaak niet naar wordt gekeken. Het internet versterkt alleen iets wat volop in de samenleving aanwezig is."

'Wegvegen werkt niet'

Spotify doet niet genoeg om de verspreiding van valse informatie aan te pakken, vindt staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering). "Het is ontzettend belangrijk dat platforms als Spotify werken om te zorgen dat misinformatie van het platform afgaat of wordt afgeschermd."

De staatssecretaris roept Spotify op zich aan te sluiten bij een Europese gedragscode waar onder meer Facebook en YouTube al deel van uitmaken. Van Huffelen wil daar met het bedrijf over in gesprek. Ook Coolen van Brakel zou graag zien dat platformen strenger optreden tegen medische desinformatie. 

Toch is het simpelweg verwijderen van desinformatie geen oplossing, zegt Aupers. "Om te beginnen is het moeilijk te bepalen wat wel en niet kan. Wie bepaalt welke informatie 'correct' is en wat niet? Als je het heel plat bekijkt kan religie ook gezien worden als irrationeel, moet dat dan ook van het internet af?"

Aupers: "Om alles wat afwijkt maar van het internet te vegen, dat werkt gewoon niet. Dan zoeken mensen andere plekken om informatie te delen en met elkaar in contact te komen. Zo wakker je het wantrouwen juist aan."

Terugschreeuwen

Bovendien is het de vraag wie al die podcasts dan moet beoordelen, zegt Coolen van Brakel. "Al is een groot deel van de desinformatie terug te herleiden naar een beperkt aantal bronnen. Ik kan me voorstellen dat je daar een disclaimer bij zet, waarin je ook neutrale informatie aanbiedt van betrouwbare bronnen."

Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik probeert zelf ook een tegengeluid te laten horen. Coolen van Brakel: "Je merkt dat de anti-stem schreeuwt, en de voorstem fluistert. Flauwekulverhalen worden verspreid door een klein, maar uitermate luidruchtig groepje. Die overstemmen vaak het redelijke geluid. We hebben daarom vorig jaar zelf acht podcasts gemaakt over desinformatie rondom corona, en daar gaan we dit jaar mee door."

Stevige moderatie

Ook het CIDI probeert complottheorieën tegen te gaan door zelf informatie te delen, zegt Hummelen. "We hebben een podcast gemaakt over de centrale rol van Joden in complotdenken."

Maar haatdragende content moet volgens het CIDI geen podium krijgen op Spotify of andere platformen. "De moderatie op antisemitisme moet gewoon stevig zijn. Antisemitisme is namelijk bijzonder giftig en daarom strafbaar, ook op sociale media. Wat strafbaar is, dient verwijderd te worden, voor het zijn akelige werk in de samenleving doet."

Ongepaste podcasts kunnen bij Spotify gemeld worden, maar daar is in de app geen knop voor te vinden. Of Spotify van plan is steviger op te treden tegen antisemitisme en misinformatie, is niet bekend. Het bedrijf reageerde niet op vragen van RTL Nieuws.