Van machtsgreep tot migratiedeal: met deze dubieuze leider wil EU zakendoen
Pas vier jaar geleden greep hij verrassend de macht - als partijloze politieke nieuwkomer. Maar door onderdrukking en het opsluiten van politieke tegenstanders, rechters en journalisten zit Kais Saied (65) stevig in het zadel in Tunesië. Zeker nu hij een lucratieve migratiedeal kan sluiten met Europa.
Vanuit nagenoeg het niets wordt Saied in het najaar van 2019 verkozen als president van zijn land. De mensen kennen hem dan nog als een wat saaie hoogleraar rechten die wel eens uitleg over juridische zaken geeft op de Tunesische televisie. Hij heeft geen noemenswaardige politieke ervaring. Hij zit niet in een machtige politieke partij, en hij geeft ook geen indrukwekkende toespraken. Een onbeschreven blad, noemen ze hem.
De verkiezingswinst van Saied wordt alom gezien als hoopvol. Het Tunesische volk is klaar met de corruptie en het falen van de gevestigde partijen die het maar niet voor elkaar krijgen om voor meer welvaart te zorgen. Media-ondernemer Nabil Karoui, de belangrijkste tegenstander van Saied tijdens de presidentsverkiezingen, wordt pas enkele dagen voor de tweede ronde vrijgelaten uit de gevangenis, waar hij vastzit op verdenking van witwassen en belastingontduiking.
Robocop
De verkiezing van de dan 61-jarige Saied wordt gezien als een afrekening met de zittende macht en ongelijkheid. Het is een nieuwe kans voor Tunesië, al krijgt de nieuwbakken politicus door zijn houterige voorkomen en gebrek aan charisma al snel de bijnaam 'Robocop' toebedeeld. Maar het deert de Tunesiërs niet, er kleven ten minste geen omkoopschandalen aan hem. Beter saai dan corrupt, is de gedachte.
Doordat Saied geen grote politieke partij achter zich heeft staan, is de verwachting bij sommige analisten dat hij het niet lang zal uithouden als president. Bovendien: de presidentiële macht is maar beperkt en voor grote hervormingen is een tweederde meerderheid nodig in het parlement. Kortom, de kans bestaat dat Saied een onbeduidend leider zal worden, een soort tussenpaus.
Maar hoe anders is de situatie vandaag de dag. Binnen enkele jaren heeft de saaie, houterige professor zich ontpopt tot een autocratisch leider die zijn politieke concurrenten stap voor stap de pas heeft afgesneden. Dat begint in de zomer van 2021, wanneer er opnieuw demonstraties zijn in het land vanwege de slecht draaiende economie en grote werkloosheid. Saied maakt van de gelegenheid gebruik: hij ontslaat premier Hichem Mechichi en twee ministers, en zet direct ook het parlement op non-actief.
De ontslagen zorgen kortstondig voor vreugde op straat, maar de economische crisis, hoge inflatie en werkloosheid zijn daarmee niet verdwenen. Ondertussen gaat Saied verder waarmee hij is begonnen: de macht volledig naar zichzelf toetrekken. Hij voert een nieuwe grondwet in die hem als president zo goed als onschendbaar maakt, laat prominente politieke tegenstanders, rechters, vakbondsleden, journalisten en invloedrijke zakenmensen vastzetten. Niemand die hem in de weg staat, is nog veilig.
Geweld tegen migranten
Ondertussen valt Saied op met bizarre uitspraken. In een toespraak zegt hij dat zwarte migranten uit landen onder de Sahara-woestijn onderdeel zijn van een 'crimineel plan' om de Arabische identiteit van Tunesië te veranderen. Ook geeft hij migranten de schuld van de toegenomen criminaliteit in het land. Racistische woorden die leiden tot geweld: immigranten worden aangevallen en hun huizen worden in brand gestoken.
Diezelfde Saied ontvangt op 11 juni van dit jaar premier Mark Rutte, de Italiaanse premier Giorgia Meloni en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen. Ze zijn gekomen om te onderhandelen over een grote migratiedeal: als Saied ervoor zorgt dat minder migranten de levensgevaarlijke bootoversteek maken naar Europa, dan kan Tunesië rekenen op forse financiële steun. Er wordt gesproken over ruim 1 miljard euro aan goedkope leningen en subsidies in een migratiedeal die de opmaat moet worden naar vergelijkbare afspraken met andere landen in de regio, zoals Egypte en Marokko.
Zakendoen met een 'boef'?
Het is geld dat Saied meer dan goed kan gebruiken: Tunesië verkeert nog altijd in grote geldnood en zijn populariteit onder het volk is volledig verdampt. Of Nederland wel zaken wil doen met een 'boef' die de mensenrechten niet respecteert? "Bij het maken van afspraken met andere landen kijken we altijd of die in lijn zijn met internationale verdragen", zegt premier Rutte desgevraagd tegen RTL Nieuws.
Ook is volgens hem de planning om de zogeheten Associatieraad nieuw leven in te blazen, waarin vertegenwoordigers uit Europa en Tunesië 'zorgen over en weer' met elkaar kunnen bespreken.
Het kan nog wel eens de redding betekenen voor autocraat Saied, waarmee Tunesië wrang genoeg terug is bij af. Het land dat tot zijn machtsgreep van twee jaar geleden nog werd gezien als een van de weinige succesverhalen in de zogenoemde 'Arabische Lente'. Waarin de corrupte dictator Zine el-Abidine Ben Ali begin 2011 is afgezet en moet vluchten na grootschalig protest, dat overslaat naar andere Arabische landen waar geen democratie is en de bevolking geen enkele inspraak heeft, zoals Egypte, Libië, Syrië en Jemen.
Achteraf gezien blijkt deze 'lente' bepaald geen succesverhaal. Er zullen al snel opnieuw autocratische leiders aan de macht komen (of blijven) en bloedige burgeroorlogen uitbreken. Het afbreken van de nog jonge democratie in Tunesië door Saied is in dat licht gezien de zoveelste bittere teleurstelling.
