Afgewezen asielzoekers naar Oeganda? 'Deze aanpak is schandalig'

Nederland wil dat in Oeganda een 'terugkeerhub' ontstaat voor afgewezen asielzoekers uit die regio. Zo'n hub is een plek waar asielzoekers naartoe worden gestuurd van wie de aanvraag in Nederland is afgewezen, met het idee dat zij vervolgens terugkeren naar hun land van herkomst.

De Europese Commissie ziet terugkeerhubs als oplossing voor EU-landen die worstelen met afgewezen asielzoekers die niet willen of kunnen terugkeren. De landen waar asielzoekers naartoe worden gestuurd, moeten wel de mensenrechten en het internationaal recht respecteren, staat in het voorstel van de Commissie.

Wat gebeurt er als een asielzoeker wordt afgewezen?

Asielzoekers die worden afgewezen, moeten Nederland binnen 28 dagen verlaten. In die kleine maand krijgen ze nog wel leefgeld en onderdak in een regulier azc, gezien het wettelijk recht op opvang.

Maar in de praktijk werken veel landen van herkomst niet mee aan de terugkeer van afgewezen asielzoekers. Het gevolg: veel van hen belanden op straat. Zonder verblijfsvergunning of dak boven hun hoofd verdwijnen zij zo uit het zicht van de autoriteiten.

Dit staat ook wel bekend als 'vertrokken met onbekende bestemming'. Van deze mensen kan niet worden vastgesteld of zij Nederland hebben verlaten of de illegaliteit zijn ingegaan. Het ging vorig jaar om 5740 mensen. Dit jaar staat de teller tot dusver op 3790 mensen.

Maar is Oeganda wel zo'n veilig land? Het Afrikaanse land kwam twee jaar geleden internationaal in opspraak vanwege het invoeren van een zeer strenge anti-lhbti-wet.

Ook is Oeganda, net als buurland Rwanda, betrokken bij de oorlog in Oost-Congo. Beide landen worden ervan beschuldigd daar de M23-rebellen te steunen om zo toegang te krijgen tot kostbare grondstoffen zoals goud en coltan, dat wordt gebruikt voor mobiele telefoons.

'Geen afwijkende meningen'

"Hoewel de meeste asielzoekers veilig zijn in Oeganda, staat de Oegandese overheid geen afwijkende meningen toe", zegt de Britse migratie-expert Lucy Hovil tegen RTL Nieuws. "Dus als iemand deel uitmaakt van een oppositiegroep, of bijvoorbeeld vragen stelt over de betrokkenheid van Oeganda in Oost-Congo, dan is het niet veilig voor hem of haar."

Oeganda ontvangt nu al een groot aantal vluchtelingen en asielzoekers uit omringende landen. Het gaat volgens de VN inmiddels om 1,93 miljoen mensen, van wie ruim 1 miljoen jonger dan 18 jaar. De meesten van hen komen uit buurlanden Zuid-Soedan en de Democratische Republiek Congo.

Dat worden er bovendien nog een stuk meer. De UNHCR meldt dat er sinds begin dit jaar gemiddeld 600 mensen per dag bijkomen, vooral uit Congo.

Uniek vluchtelingenbeleid

Zij worden – plat gezegd – met open armen ontvangen. Oeganda staat namelijk bekend om zijn unieke 'opendeurbeleid' voor asielzoekers. Zij mogen in veel gevallen aan het werk, en krijgen ook toegang tot basisvoorzieningen zoals onderwijs en zorg.

"Hoewel het beleid de afgelopen twee decennia zeker is verbeterd, woont de overgrote meerderheid van de vluchtelingen nog steeds in kampen in de armste delen van het land, waar zowel vluchtelingen als de lokale bevolking zelf moeite hebben om rond te komen", zegt migratie-expert Hovil. Zij is als onderzoeker aan de Universiteit van Londen gespecialiseerd in gedwongen migratie. Ook is ze partner bij Expectation State, dat economisch en maatschappelijk advies levert aan armere landen.

Migratie-expert Hovil is zeer kritisch over het plan. Volgens haar zorgt het alleen maar voor nog meer vluchtelingen en asielzoekers in een land met lage inkomens. Een land dat al meer dan genoeg doet, zegt ze. "Het wereldwijde asielsysteem is gebaseerd op het idee van gedeelde verantwoordelijkheid. Dat Nederland Oeganda betaalt om meer vluchtelingen op te nemen, op basis van beloftes van hulp die al dan niet werkelijkheid kunnen worden, is schandalig."

De verwachting is dat het demissionaire kabinet later deze week meer details bekendmaakt.