Techreuzen happig op kernenergie, maar komen hun plannen wel van de grond?

1. Wat zijn de plannen van de techbedrijven?

Techreus Google maakte recent bekend kernenergie te willen gaan inkopen die wordt geproduceerd door een aantal nieuwe, kleinere kernreactoren. De Amerikaanse startup Kairos Power ontwikkelt deze reactoren en de eerste moet al in 2030 operationeel zijn, zo stelt het bedrijf.

Kairos Power werkt sinds 2016 aan zogenoemde Small Modular Reactors (SMRs) die zout gebruiken als koelmiddel. Volgens Google is dit de eerste keer dat een groot bedrijf een dergelijk contract afsluit, en moet dat een 'stabiele bron van schone en betaalbare energie' opleveren voor het Amerikaanse stroomnet.

Ook retailgigant Amazon heeft zijn oog laten vallen op kernenergie en mikt daarbij onder meer op de bouw van SMRs. Het bedrijf sloot daarvoor deze maand een overeenkomst met het Amerikaanse X-energy, dat werkt aan een nieuw type gasgekoelde kernreactor. Die zijn volgens Amazon snel te bouwen en hebben een kleine ecologische voetafdruk.

Microsoft ziet kernenergie ook wel zitten en wil dat voor zeker twintig jaar inkopen van de oude Three Mile Island-centrale in Harrisburg, Pennsylvania (foto). In die centrale staan twee grote reactoren, een ervan was in 1979 nog het toneel van een heuse kernramp en werd gesloten. De andere ging in 2019 om economische redenen dicht, maar moet in 2028 weer heropenen.

2. Hoe zit dat met die ramp bij de Three Mile Island-centrale?

In één van de twee reactoren vond in 1979 door technische problemen een kernsmelting plaats waardoor er radioactieve gassen lekten naar de omgeving. Het ongeluk zorgde niet voor slachtoffers, maar leidde wel tot een groeiend wantrouwen jegens kernenergie, zowel onder omwonenden als wereldwijd.

De plannen van Microsoft en uitbater Constellation om Three Mile Island nieuw leven in te blazen werden dan ook niet overal goed ontvangen en leidde lokaal tot protest. Omwonenden maken zich onder meer zorgen over hun veiligheid en gezondheid.

Tegenstanders van kernenergie vrezen het risico van een ernstig ongeval, zoals die in het Japanse Fukushima in 2011. Een tsunami zorgde er toen voor dat de noodgeneratoren van de centrale ermee ophielden en er geen koelwater meer werd doorgepompt. De temperatuur steeg zodoende bij meerdere reactoren tot het smeltpunt, met een uitbraak van gevaarlijke radioactieve stoffen tot gevolg.

3. Waarom investeren de techreuzen in kernenergie?

Volgens Joe Dominguez, de baas van Constellation, is kernenergie de enige bron die garant staat voor een 'overvloed' aan stroom die zonder vervuilende kolen of gas kan worden gemaakt.

En juist die overvloed hebben bedrijven zoals Amazon en Google nodig. De datacentra van de bedrijven slurpen namelijk steeds meer stroom. En dat komt mede door de groei van toepassingen met kunstmatige intelligentie die de techbedrijven ontwikkelen.

"Het verzamelen van data voor die toepassingen is een soort oneindige exercitie", zegt atoomfysicus en emeritus hoogleraar Wim Turkenburg tegen RTL Z. Het kost, vergelijkbaar aan het genereren van bitcoins, veel computergestuurde zoekkracht en daarom ook veel stroom.

Die groeiende behoefte aan stroom moet bovendien verenigd worden met de ambities om het milieu te sparen. Zo wil Amazon in 2040 een klimaatneutraal bedrijf zijn. Zonne- en windenergie bieden soelaas, maar die zijn niet altijd en evenveel beschikbaar. "Het is voorlopig ook te weinig om alle vraag te dekken", zegt Turkenburg.

En daarom zijn de ogen in toenemende mate gericht op kernenergie. Een bron van energie die dag en nacht beschikbaar kan zijn en die een stuk duurzamer is. Datacentra en techreuzen kijken dan vooral naar kleine, modulair te bouwen kerncentrales die wereldwijd ontwikkeld worden. Maar zolang die er niet zijn, ook naar grote, bestaande kerncentrales.

4. Is kernenergie beter voor het klimaat?

Bij het inzetten van kernenergie, waarvoor uranium moet worden gewonnen, komt ongeveer evenveel CO2 vrij als bij wind- of zonne-energie en dat is vele malen minder dan bij fossiele brandstoffen, zegt Milieu Centraal. Voorstanders van kernenergie zien het daarom als duurzaam en noodzakelijk om klimaatverandering tegen te gaan.

Maar onder meer bij de bouw van kerncentrales, het opwekken van kernenergie en het winnen van grondstoffen worden fossiele brandstoffen verbruikt en is er wel sprake van uitstoot. Ook is uranium geen hernieuwbare bron, zoals wind of zon dat is. Kernenergie levert bovendien radioactief afval op.

"Alle kerncentrales produceren, in meer of mindere mate, dat afval", zegt Turkenburg. Kernenergie wordt geproduceerd door splijting van zware atoomkernen en dat proces zorgt volgens de hoogleraar voor 'hoogradioactief' afval. In dat afval zitten ook stoffen die een half miljoen jaar veilig moeten worden opgeslagen om te voorkomen dat ze schade veroorzaken. 

Ook de materialen in de centrale die met straling en radioactiviteit in aanraking komen, raken vervuild. Al is de hoeveelheid afval opgeteld in volume relatief klein.

5. Wat is het risico op ongelukken met die nieuwe reactoren?

Volgens Turkenburg kennen de nieuwe typen kerncentrales die worden ontwikkeld een hoge, 'inherente' veiligheid. "Een groot ongeluk zoals in Harrisburg, Tsjernobyl of Fukushima, kan daarin om fysische redenen niet plaatsvinden, mits wordt voorkomen dat deze centrales door sabotage of oorlogshandelingen onklaar worden gemaakt."

Wel kunnen natriumbranden of gaslekken ontstaan in de reactoren, afhankelijk van het type. Zo ontwikkelt het Amerikaanse Terrapower een kleine reactor met natrium als koelmiddel. Die reactor wordt op dit moment met geld van Microsoft-baas Bill Gates ontwikkeld.

6. Gaan al die kernplannen wel van de grond komen?

Veel is nog onduidelijk. Zo moeten de plannen van onder meer Google nog worden goedgekeurd door de overheid en de Amerikaanse toezichthouder. Bovendien staan veel van de plannen enkel nog op papier, of bevinden ze zich in een testfase, zegt Turkenburg. Het is daarom de vraag hoe snel ze daadwerkelijk van de grond komen.

"Google en Kairos Power willen een eerste centrale in 2030 draaiende hebben, maar ik snap niet hoe ze dat durven zeggen", zegt de hoogleraar erover. 

Er zijn op dit moment zeker 120 bedrijven actief met plannen om kernenergie van de grond te krijgen, van Rolls Royce tot het Nederlandse Thorizon. "Ze beloven allemaal heel snel en heel veel reactoren te kunnen bouwen én tegen een lage, concurrerende prijs, maar het is nog zeer de vraag of dat allemaal waar is", aldus de hoogleraar. 

Volgens Turkenburg is wel zeker dat er dingen gaan lukken, maar de termijn is onzeker. "Nieuwe kerncentrales ontwikkelen kost heel veel tijd en is op dit moment nog vreselijk duur”, zegt hij. "Daarnaast zitten er qua veiligheid, techniek, splijtstof en afval veel haken en ogen aan." Dat bedrijven zoals Google, die diepe zakken hebben, nu instappen, is wat dat betreft veelbelovend. "Het kan de ontwikkeling een flinke zet geven."

7. Zijn bedrijven in Europa ook zo happig op kernenergie?

Volgens Turkenburg nemen bedrijven in Europa en Nederland doorgaans nog een afwachtende houding aan. Zo gaf oliereus Shell eerder te kennen de ontwikkelingen op de voet te volgen, maar ook af te wachten of de nieuwe initiatieven een succes worden.

Uiteindelijk is de techniek die een ramp zoals in Fukushima of Tsjernobyl kan uitsluiten, degene die het volgens Turkenburg kan winnen. Een heuse meltdown van een centrale moet voltooid verleden tijd zijn. De techniek van Kairos Power, dat zout gebruikt als koelmiddel, heeft die belofte, zegt de hoogleraar en is wat dat betreft 'interessant.'