Wordt spookvader Ruinerwold gestraft? Vijf vragen over de zaak

Eerst even terug naar oktober 2019. Toen werd verdachte Gerrit Jan van D. gearresteerd. Uit onderzoek is volgens het OM gebleken dat Van D. zes van zijn negen kinderen jarenlang op een boerderij nabij het Drentse dorp Ruinerwold heeft vastgehouden, onder invloed van een religieuze ban. Hij zou kinderen hebben mishandeld en seksueel hebben misbruikt.

1. Hoe staat de zaak er nu voor?

Van D. werd in de tussentijd onderzocht in het Pieter Baan centrum. Uit dat onderzoek zou volgens het OM blijken dat hij niet in staat is om het proces voldoende te begrijpen. Dat zou het gevolg zijn van een beroerte die Van D. in 2016 had. Daarom vroeg het OM een aantal weken geleden aan de rechtbank om de vervolging te stoppen. Of dat verzoek wordt toegewezen blijkt vandaag.

2. Waarom wil het OM Van D. niet verder vervolgen?

Eerst start het OM een zaak tegen Van D., om vervolgens zelf aan de rechtbank te vragen de zaak te stoppen. Het klinkt dubbel en dat is het ook, weet hoogleraar strafrecht en criminologie Henny Sackers. "Het gebeurt vaker dat mensen niet in staat zijn om het proces te begrijpen, maar meestal wordt dan in de eerste plaats niet besloten om een vervolging te starten."

In het geval van Ruinerwold is dat wel gebeurd. Daarover zei het OM in een persbericht eerder het volgende: "We konden niet de deur achter ons dicht trekken, de kinderen aan hun lot overlaten en er maar het beste van hopen. Vanuit het oogpunt van waarheidsvinding moest er onderzoek gedaan worden naar de aangetroffen situatie. Maar ook vanuit de zorgen over het welzijn van het gezin, moest er gehandeld worden. En dat hebben we dus ook gedaan."

Toch is de kans nu groot dat Van D. alsnog weer op vrije voeten komt. Dat heeft te maken met Artikel 16 uit het wetboek van strafvordering.

Artikel 16 uit het wetboek van strafvordering:

1. Indien de verdachte aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt, dat hij niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen, schorst de rechter de vervolging, in welke stand zij zich ook bevindt.

2. Zodra van het herstel van den verdachte is gebleken, wordt de schorsing opgeheven.

Bron: Wetboek-online

Volgens het OM is Van D. niet in staat om zijn eigen vervolging te begrijpen. Hij is halfzijdig verlamd, zijn gezichtsvermogen is aangetast en zijn zijn taalbegrip en spraakvermogen zijn slecht. Volgens het OM kan Van D. slechts enkele letters of woorden natypen, maar kan hij niet zelf komen tot het schrijven of typen van woorden.

3. Hoe gaat het dan verder met Gerrit-Jan van D.?

Op dit moment verblijft Van D. in de Penitentiaire Inrichting Schiphol. Als de rechter tegemoet komt aan het verzoek van het OM en de vervolging stopt, komt Van D. weer op vrije voeten. Eerder heeft hij al aangegeven dan weer bij zijn vijf jongste kinderen te willen wonen. De oudste kinderen maken zich hier ernstig zorgen om.

4. En hoe zit het met de kinderen?

Volgens zijn vier oudste kinderen beschouwen de vijf jongere kinderen hun vader nog steeds als een soort messias en is de kans groot dat hij zijn macht over hen opnieuw zal uitoefenen. Zij willen dan ook absoluut niet dat de jongere kinderen weer samen gaan wonen met hun vader.

Achter de schermen zijn er al instanties betrokken bij de kinderen. "Als de politie kinderen aantreft in een situatie als deze worden altijd Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming ingeschakeld", laat een woordvoerder van Jeugdzorg Nederland weten. "Na zo'n melding gaat de Raad van Kinderbescherming erover en kan deze besluiten dat de kinderen onder het toezicht gesteld kunnen worden van een jeugdbeschermingsorganisatie. Dan kan het zo zijn dat een kind uit huis gaat en dan wordt het kind naar een pleeggezin of gezinshuis of woninggroep geplaatst."

Inmiddels zijn alle kinderen van Van D. meerderjarig. Daarmee zijn ze in principe zelf verantwoordelijk voor hun leven. Toch is het niet zo dat ze aan hun lot worden overgelaten. "Ze krijgen begeleiding. We zeggen wel: wij denken dat dit de beste stap voor je is, maar het kind heeft het uiteindelijk zelf voor het zeggen", zegt een woordvoerder van de Raad voor de Kinderbescherming.

5. Kan de zaak ooit nog opnieuw worden opgepakt?

Als de rechtbank vandaag tegen het verzoek van het OM ingaat, zal de Ruinerwold-zaak voorlopig nog niet klaar zijn.

"In theorie kunnen de verdachten en het OM nog 14 dagen in hoger beroep", zegt hoogleraar strafrecht Sackers. "Maar in dit geval is dat onwaarschijnlijk. Het OM heeft zelf gevraagd om niet-ontvankelijk te worden verklaard en als de verdachte inderdaad geen idee heeft wat er gebeurt, zal deze ook zeker niet in hoger beroep gaan."

Erkenning van het leed

De oudste kinderen vinden dat het strafproces tegen hun vader zou moeten worden doorgezet, desnoods met de nodige aanpassingen. "Het is ons er nooit om gegaan dat Gerrit Jan zelf gestraft zou worden. Het gaat ons erom dat door de rechtbank heel duidelijk wordt uitgesproken dat wat ons is overkomen niet kan, dat die feiten strafbaar zijn", schreven ze eerder in een slachtofferverklaring. Zij zien een uitspraak als 'een erkenning van het leed dat wij allen vanaf onze geboorte hebben moeten doorstaan'.

De kans dat ze die erkenning krijgen is klein. "Wat de kinderen nog zouden kunnen doen is een civiele procedure starten tegen hun vader", zegt Sackers. Ze kunnen daarmee om een schadevergoeding vragen. "Maar het afdwingen van een straf zit er na een schorsing niet meer in."