Tientallen zorgaanbieders crimineel: cliënten ingezet voor drugshandel en witwassen

De criminele oprichters hebben meestal vrij spel: er is amper zicht op deze vorm van ondermijning. De onderzoeksredactie van RTL Nieuws toont voor het eerst aan dat het om een landelijk probleem gaat.

Begin dit jaar werd duidelijk dat criminelen op grote schaal zorginstellingen optuigen in Twente. Nu blijken dat ook in Limburg, Drenthe en andere delen van het land verdachte zaken hebben plaatsgevonden. Het gaat om bijvoorbeeld zorginstellingen voor begeleid wonen of verslavingszorg. 

Het onderzoek van RTL Nieuws in het kort:

• De onderzoeksredactie van RTL Nieuws onderzocht ondermijning in de zorg: door het hele land blijken criminelen via zorginstellingen misbruik te maken van kwetsbare mensen en zorggeld.
• Er blijken allerlei ernstige voorbeelden te zijn: van zorgbehoevenden die ingezet worden in de drugshandel of prostitutie tot grote criminele organisaties die op deze manier geld witwassen.
• De signalering en aanpak van het probleem blijken erg lastig.

Limburg: witwassen en drugshandel in de zorg

In Limburg is recent onderzoek gedaan naar mogelijke criminele inmenging bij zorginstellingen. Er bleken in die provincie 15 signalen van criminele inmenging in de zorg te zijn. De onderzoekers van het Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC) kwamen allerlei verschillende zaken tegen, zoals drugshandel, criminele familienetwerken en witwassen. 

"Het raakt mij het meest dat kwetsbare mensen worden ingezet in de criminaliteit," zegt Luc Winants, burgemeester van Venray en portefeuillehouder zorgfraude in Limburg, "Deze mensen zijn al kwetsbaar, pakken een uitgestoken hand en komen in een crimineel patroon terecht waar ze niet meer uitkomen. Dat is in en in triest."

Drugs en cadeaus, maar geen zorg

Zorgverzekeraar VGZ ziet een toename van criminelen die misbruik maken van cliënten en zorggeld: "De laatste jaren komt het steeds vaker voor dat we tijdens of in de voorbereiding op een fraudeonderzoek op criminelen stuiten."

Zo kwamen ze een zaak tegen waarbij dertig mensen hulp zouden krijgen van een zorgaanbieder, maar van zorg was geen sprake. Wel kregen zorgbehoevenden drugs en cadeaus, in ruil voor toegang tot hun bankrekening. De zorgaanbieder declareerde vervolgens zorg die vergoed werd, maar de zorg werd niet geleverd en het geld verdween in de zakken van de zorgaanbieder. Toen de cliënten vragen gingen stellen, werden zij bedreigd. 

Wiet knippen en prostitutie

Ook zorgverzekeraar Menzis zag de afgelopen jaren veel voorbeelden van criminaliteit in de zorg: vijftien zaken in de regio Arnhem, minstens vijf in Groningen en nog minstens vijf in Den Haag en omstreken.

Zo zagen ze zorgaanbieders die hun cliënten helemaal niet de beloofde zorg leverden, maar in plaats daarvan hen onder mom van 'dagbesteding' in een wietkwekerij lieten werken. Ook zagen ze een voorbeeld van een zorgbehoevende die door een zorgaanbieder gedwongen werd om in de prostitutie te werken.

Probleem waarschijnlijk nog veel groter

Veel partijen, zoals gemeenten, zorgverzekeraars en politie, werken langs elkaar heen. Er is vaak helemaal geen focus op deze vorm van criminaliteit en daardoor blijft veel onopgemerkt.

Deze cijfers zijn nog maar het topje van de ijsberg, denkt Informatie Knooppunt Zorgfraude, dat in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid onderzoek doet criminaliteit in de zorg. Zij deden ook het eerdere onderzoek in Twente. Onderzoeker Carla Vianen: "Ik denk dat het probleem nog veel groter is. Als er meer aandacht voor dit probleem komt, denk ik dat er nog veel meer zaken naar boven komen."

Messen, drugs en verdachte geldstromen in Drenthe

In het Drentse Rolde kennen ze ook een voorbeeld waar van alles mis ging. In de bossen zat zorgstichting Altijd Zorg, waar onder andere mensen met een beperking en ex-gedetineerden 24-uurs-begeleiding kregen. Burgemeester Anno Wietze Hiemstra: "We kregen signalen dat de kwaliteit van zorg te wensen over zou laten. Toen we daar op bezoek ging, schrokken we van wat we aantroffen."

Onveilige situatie

Er bleken volwassenen en kinderen door elkaar te zitten en de meesten hadden helemaal geen officiële zorgindicatie volgens de burgemeester. Hiemstra: "Er was iemand opgesloten, terwijl dat niet mocht. Er waren messen voorhanden. En er waren vermoedens dat er drugs werden verstrekt binnen de zorginstelling."

Het personeel was niet goed opgeleid en de zorgcoördinator had een dusdanig strafblad dat diegene volgens de burgemeester nooit in de zorg werkzaam had mogen zijn.

Tandeloze tijger

Toen de gemeente wilde optreden, bleek dat ingewikkeld. Het was niet duidelijk wie mocht ingrijpen, de gemeente of de inspectie bijvoorbeeld. "En dan blijkt dat de overheid soms een tandeloze tijger is, als iedereen ervan overtuigd is dat er ingegrepen moet worden, maar je net niet de goede bevoegdheid hebt in deze specifieke situatie," zegt een gefrustreerde burgemeester Hiemstra.

Inmiddels is de instelling failliet en zijn de cliënten overgeplaatst. Burgemeester Hiemstra: "Eind goed al goed zou je zeggen. Maar het kan niet dat de overheid niet meer instrumenten heeft om op te treden tegen dit type zorgcowboys."

Reactie Stichting Altijd Zorg

De heer Haverkamp, eigenaar van ‘t Ruige Veld en voormalig bestuurder van Stichting Altijd Zorg (SAZ) laat via een advocaat weten dat hier sprake is van framing door de burgemeester. De advocaat wijst erop dat de gemeente en inspectie meerdere procedures hebben verloren, onder andere over de kwaliteit van zorg: "In een enkel geval zijn fouten gemaakt maar op die punten is meteen door SAZ ingegrepen."

Volgens de advocaat werkt de gemeente Stichting Altijd Zorg bewust tegen: "Door cliënt wordt overwogen om een officiële klacht in te dienen (ombudsman) en de gemeente aansprakelijk te stellen voor alle geleden schade wegens onrechtmatige daad."

Pakkans laag 

Het is veel te makkelijk om een zorginstelling te beginnen, vindt Informatie Knooppunt Zorgfraude: "Iedereen kan zorgaanbieder worden. En als je dan ook nog cliënten ronselt die makkelijk te beïnvloeden zijn is het wel heel makkelijk om hier geld mee te verdienen."

De zaken die vervolgens aan het licht komen, blijken maar moeilijk aan te pakken. "Je ziet dat de pakkans laag is en dat er dus een kleine kans is dat het ook daadwerkelijk bestraft wordt," zegt Informatie Knooppunt Zorgfraude. 

Het is vooral lastig dat informatie niet gedeeld mag worden tussen bijvoorbeeld gemeenten en zorgverzekeraars. Zorgverzekeraars Menzis legt uit: "Als wij over een zorgaanbieder horen dat een gemeente daar geen zaken meer mee wil doen, dan mogen wij als zorgkantoor niet weten waarom niet. Ook niet als het gaat om zorgfraude." En dan kan een zorgverzekeraar daar dus ook geen onderzoek naar doen of betalingen stopzetten. Criminelen kunnen zo ook heel makkelijk op een andere plek opnieuw beginnen.

Er moet een nieuwe wet komen, vindt Informatie Knooppunt Zorgfraude, die het voor betrokkenen makkelijker maakt om informatie over criminele zorgaanbieders te delen.

Verantwoording

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws sprak voor dit onderzoek met gemeenten, zorgverzekeraars, alle Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC's), justitie, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de inspectie SZW en nog een aantal andere betrokkenen en deskundigen.

Verantwoording van de gevonden cijfers:

• RIEC Limburg: 15 signalen
• Menzis: zeker 25 casussen
• VGZ: zeker 5 casussen
• Gemeente Nieuwegein: zeker 2 casussen
• Gemeente Breda: 2 casussen
• Drenthe: 1 casus
• Regio Twente (eerder onderzoek IKZ): 22 casussen

Enkele van deze casussen kunnen overlap vertonen, omdat sommige zorgverzekeraars bijvoorbeeld casuïstiek noemen in de regio's waar we ook gemeenten en/of RIEC's spraken.

Tips

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws doet verder onderzoek naar malafide zorgverleners. Ben jij bijvoorbeeld zorgverlener en wil jij (anoniem) je verhaal met ons delen? Laat het dan weten via onderzoek@rtl.nl of bekijk hier hoe je anoniem met ons in contact kunt komen.