De successen en mislukkingen van Rutte IV op een rij: van excuses voor slavernij tot mislukte migratieaanpak

Om met die laatste te beginnen: het asiel- en migratiedossier. Het doel was om grip op migratie te krijgen en overlast en misbruik te bestrijden. Maar het gebrek aan vooruitgang was reden voor de val van het kabinet, bijna een jaar geleden. 

Zo waren er vorig jaar meer incidenten in asielzoekerscentra dan in 2022, blijkt uit onderzoek van het het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). Het gaat zowel om incidenten gericht tegen anderen, zoals agressie en geweld, als om incidenten gericht op de persoon zelf, zoals dreigen met zelfdoding en zelfdestructieve acties.

Spreidingswet en landbouwakkoord

En ook de spreidingswet zal voorlopig waarschijnlijk niet worden uitgevoerd. Deze wet maakt het mogelijk om asielzoekers gelijkmatiger over het land te verdelen, en werd met veel pijn en moeite door het parlement geloodst. Op het eerste gezicht een succes, maar het nieuwe kabinet heeft aangegeven dat de wet weer van tafel gaat. 

Een ander hoofdpijndossier dat het kabinet wilde aanpakken is de stikstofcrisis, onder meer door het uitkopen van boeren en maatregelen om de natuur te herstellen. Mooie plannen, maar het halen van de doelen is ver uit het zicht, concludeerden drie belangrijke adviesinstanties eerder dit jaar. 

Wat niet meehielp is het klappen van de onderhandelingen voor het landbouwakkoord. Er werd zeven maanden over onderhandeld, maar uiteindelijk kwamen boeren en kabinet er niet uit. Belangenorganisatie LTO trok de stekker eruit. Het zo felbegeerde 'toekomstperspectief' voor de landbouw is er nog steeds niet.  

Aanpak ongelijkheid

Het aanpakken van de ongelijkheid in de samenleving staat ook prominent in het regeerakkoord. Een van de oplossingen is iedereen dezelfde kansen geven, door te investeren in onderwijs. 

Het grootste struikelblok daar is het tekort aan leraren. En dat is ondanks een investering van 1,5 miljard euro nog niet opgelost. In het basis- en voortgezet onderwijs stonden eind 2023 nog 13.600 vacatures open. 

Een plan dat wellicht had geholpen om meer leraren voor de klas te krijgen, lukte ook al niet. De kinderopvang zou gratis worden in 2025, maar dat streven wordt niet gehaald. Kinderopvangorganisaties zijn bang dat ze niet genoeg personeel hebben om dit te regelen. 

Tekort aan gevangenispersoneel

Ook in het gevangeniswezen zorgt de krappe arbeidsmarkt voor problemen. Het tekort aan gevangenisbewaarders is zo groot dat veroordeelden die zich moeten melden om hun straf uit te zitten, daar niet voor worden opgeroepen. 

Daarnaast wordt er tijdelijk niet gespeurd door de politie naar veroordeelden met een gevangenisstraf van maximaal twee maanden. En gevangenen die op een vrijdag nog maximaal drie dagen moeten zitten, mogen dan al naar huis, in plaats van in het weekend of de maandag.

Er ging ook zeker wel veel goed. Ondanks de stikstofproblematiek werden er in de afgelopen jaren aardig wat huizen gebouwd. Bij lange na niet genoeg om het tekort op te lossen. Wel handig om op schema te blijven voor het halen van het grote doel: 981.000 nieuwe woningen in 2030. 

Huurwet en halen NAVO-norm

Daarnaast werd de huurwet aangenomen, waardoor de huurprijzen in de vrije sector aan banden worden gelegd. Ook fijn voor de portemonnee van burgers was het energieplafond, om te compenseren voor de hoge energierekening nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen.

De militaire en financiële steun voor Oekraïne kan ook als succes bestempeld worden. De 1 miljard extra die in het voorjaar aan het land werd beloofd, bracht meteen een ander doel binnen handbereik: het halen van de NAVO-norm. 

Een historische mijlpaal was het aanbieden van de excuses voor het slavernijverleden. "Het was een misdadig systeem dat groot leed heeft gebracht", aldus Rutte eind 2022. 

Gaskraan dicht

Ook historisch: het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen. En nu echt. Halverwege april dit jaar kwam - na jaren gesteggel - een eind aan de onzekerheid voor Groningers. Dat was een dossier om het voornemen om de overheid zelf te verbeteren, gestalte te geven.

In het andere dossier, het herstellen van de schade van de toeslagenaffaire, werd overigens minder vooruitgang geboekt. De hersteloperatie gaat miljarden meer kosten. En het beoordelen van de extra aanvragen van gedupeerden gaat zo langzaam dat de maximale termijn waarin een beslissing genomen moet zijn, wordt verdubbeld. Dit om te voorkomen dat de boel vastloopt door rechtszaken die worden aangespannen bij het overschrijden van de termijnen. 

Klimaatdoelen in zicht

Het beleid van Rutte IV heeft er verder voor gezorgd dat het halen van de klimaatdoelen in zicht zijn gekomen. Het Europese doel van 90 procent minder uitstoot in 2040 is ook voor ons land haalbaar, concludeerde het PBL eerder dit jaar. 

Andere behaalde mijlpalen: de pensioenwet waardoor het nieuwe pensioenstelsel ingevoerd kan worden. En de rentree van de basisbeurs voor studenten in 2023 na acht jaar afwezigheid.

En nog nét voordat de regering-Schoof op het bordes staat: de sekswet. Dankzij de wet kan seks waarvoor geen expliciete toestemming is gegeven eerder als verkrachting worden aangemerkt.