Zo help je je kind van het vapen af: 'Word in ieder geval nooit boos'

Vapen werd jaren geleden gepresenteerd als een gezonder alternatief voor de verguisde tabakssigaret. Maar of dat ook zo is, is maar zeer de vraag. Goed, bij het inhaleren van de damp van een vape krijg je weliswaar geen teer en koolmonoxide binnen zoals bij tabaksrook, maar uit veel vapes komt meer giftige en verslavende nicotine dan uit een heel pakje sigaretten. En van nicotine is bekend dat het de ontwikkeling van de hersenen – onherstelbaar – verstoort.

Het baart kinderlongarts Noor Rikkers en haar collega’s grote zorgen. "We waren net zo lekker op weg naar een rookvrije generatie, en nu heeft de tabaksindustrie toch weer een manier gevonden om jongeren verslaafd te krijgen aan nicotine." Als onderdeel van de actiegroep 'Artsen slaan alarm' zet Rikkers zich dan ook al jaren in om roken en vapen een halt toe te roepen. Nu is er ook een boek dat ze schreef met stoppen-met-rokencoach Sylvia Heddema, waarin ze ouders en verzorgers handvatten aanreiken om kinderen te helpen stoppen. 

Alarmerende cijfers

Vapen neemt de laatste jaren een enorme vlucht, zegt Rikkers. "De cijfers liegen er niet om." Uit de Jongerenmonitor tabaks- en nicotineproducten van het Trimbos-instituut blijkt dat inmiddels bijna net zoveel jongeren vapen als roken. Ruim 1 op de 5 Nederlandse jongeren heeft in het afgelopen jaar gevapet, meer dan een kwart heeft sigaretten gerookt en meer dan tweederde van de jongeren die maandelijks vapen, rookt ook. 

Uit meerdere onderzoeken is daarnaast gebleken dat niet-rokers die vapen een drie keer hogere kans hebben om te gaan roken. En volgens de Gezondheidsmonitor Jeugd van 2023 is het aantal jongeren dat wekelijks vapet in vier jaar tijd verviervoudigd. Recente cijfers uit de ScholierenMonitor van het Trimbos-instituut stemmen ook niet bepaald gerust: in groep 7 en 8 van de basisschool zegt 8,2 procent ooit een vape te hebben gebruikt. In 2019 was dat 3,2 procent. Sinds 2017 daalt het aantal rokende scholieren (12-16 jaar) niet meer.

Dat alles is verontrustend, maar niet zo gek als je kijkt naar de geniepige manier waarop de tabaksindustrie jongeren probeert te verleiden, vindt Rikkers. "Vapes waren zogenaamd een alternatief voor verstokte rokers, maar de hele marketing is gericht op de jeugd. Vapes hebben vrolijke kleurtjes en lekkere smaakjes, ze zien er heel onschuldig uit. Er zijn zelfs vapes met games erin, waarop je tussen het vapen door een spelletje kunt spelen."

Crimineel bezig 

Om geld te blijven verdienen moet de tabaksindustrie een nieuwe doelgroep aanboren; de oude sterft immers uit. Veel rokers overlijden op den duur aan de gevolgen van hun verslaving. Jongeren zijn de ideale 'vervanging': ze kunnen als het goed is nog jaren mee én ze raken makkelijker verslaafd. 

"Ze experimenteren dolgraag, en als ze dan dit soort aantrekkelijke dingen zien bij hun vrienden en op sociale media, dan is het niet verwonderlijk dat ze dat eens willen proberen. De enige die je dat kunt verwijten, is de tabaksindustrie. Ik snap werkelijk niet hoe zij zichzelf in de spiegel kunnen aankijken. Het is crimineel hoe zij bezig zijn."

Vapen kan vreselijk schadelijk zijn voor de longen, weet Rikkers. Zoals bij Tieme van der Heijden, die op de ic belandde met ernstige longproblemen. Huisartsen zien door het vapen meer kinderen met luchtwegklachten, longontsteking of bronchitis. Maar meer nog dan over de longen, maakt de kinderlongarts zich zorgen over de gevolgen voor het brein van jongeren. 

"Bedenk even wat er op dit moment in de hoofden van al die vapende tieners gebeurt. De nicotine beïnvloedt de ontwikkeling van het brein dusdanig, dat mentale problematiek op de loer ligt. Denk aan angst, depressie, maar ook concentratiestoornissen, slechtere impulscontrole en leerproblemen. Bovendien raak je door vapen ook nog eens makkelijker verslaafd aan andere dingen, zoals alcohol, cannabis en andere drugs. Het is écht superslecht."

Niet boos worden 

Als ouder wil je je kind natuurlijk behoeden voor zo’n verslaving. Maar hoe doe je dat? In hun boek Stoppen met vapen – zo help je je kind geven Heddema en Rikkers daar talloze tips voor. Zowel om te voorkomen dat je kind eraan begint, als om het te helpen stoppen als het al verslaafd is. De belangrijkste boodschap? Word nooit boos. "Veel ouders zijn geneigd om boos te reageren als ze een vape vinden bij hun kind, maar daar bereik je weinig mee. Ga náást je kind staan."

Stappenplan 

Het stappenplan uit het boek van Heddema en Rikkers kan een goed uitgangspunt zijn:

1. Weet waar je het over hebt
2. Bepaal regels over vapen
3. Ga in gesprek met je kind
4. Maak concrete afspraken
5. Kom erop terug

Bron: Stoppen met vapen - zo help je je kind 

Rikkers vult aan: "Zorg dat je als ouders goed geïnformeerd bent over vapes. Haal je informatie van betrouwbare websites zoals die van het Trimbos-instituut, het RIVM of Artsen slaan alarm of uit ons boek. Bedenk dan voor jezelf: wat vind ik hiervan? Wat zou je hierover voor regels willen opstellen voor jouw gezin?"

Niet zenden, maar vragen 

Vervolgens zul je – op een ontspannen moment – het gesprek moeten aangaan met je kind. "Stel je daarin vooral heel nieuwsgierig op", adviseert Rikkers. "Jouw kind weet al heel veel, ook dingen die jij niet weet. Stel wat- en hoe-vragen, zoals 'wat weet jij van vapen', 'hoe kom je aan die info?', 'wat vind je ervan?'. Ga niet zenden, maar blijf vragen. Wees daadwerkelijk geïnteresseerd naar wat jouw kind weet en denkt. 

En als je je mening geeft, doe dat dan vanuit jezelf. 'Ik maak me zorgen over wat vapen kan betekenen, hoe kijk jij daar tegenaan?' Zorg uiteindelijk dat het voor je kind heel helder is wat jullie er als ouders van vinden, maak er samen afspraken over en bespreek wat er gebeurt als die afspraken worden geschonden."

Een kind zal volgens Rikkers zelf niet snel vinden dat het verslaafd is, maar als je geen dag zonder vapen kunt, ben je wel degelijk verslaafd, zegt zij. "Nicotine is een hardnekkige verslaving. Het is heel moeilijk om daarvan af te komen. In ons boek beschrijven we uitgebreid hoe je als ouder kunt helpen bij het maken van een stopplan. Bijvoorbeeld door samen de voor- en nadelen van vapen op te schrijven, een geschikte stopdatum te bepalen en op een rijtje te zetten wat stoppen makkelijker maakt en wat mogelijke valkuilen zijn. Ook het belonen van goed gedrag is erg belangrijk in het proces. Maar je kunt pas aan een stopplan beginnen, als je kind ook wíl stoppen. Want als die intentie er niet is, lukt het niet."

Kan (bijna) niet vroeg genoeg

Liever ben je zo’n verslaving als ouder natuurlijk voor. Ga daarom het gesprek over vapen al vroeg aan met je kind, zegt Rikkers. "Het kan bijna niet vroeg genoeg, want je ziet dat kinderen het op de basisschool al doen. Stel regels op vóórdat je kind gaat vapen, en kom er regelmatig op terug. Met slechts één gesprek ben je er niet."

Het goede nieuws is dat je als ouder een grotere invloed hebt dan je misschien denkt – ondanks die rollende ogen die je ten deel vallen, komt je boodschap wel degelijk aan bij je puber. Uit onderzoek blijkt dat jongeren minder snel gaan roken en vapen als ze weten dat hun ouders daarop tegen zijn. "Veel ouders onderschatten hun eigen rol. Wat jij vindt, is wel degelijk belangrijk voor je kind, ook al lijkt het soms van niet."

Het boek 'Stoppen met vapen – zo help je je kind' van Sylvia Heddema en Noor Rikkers is nu verkrijgbaar.