Brexit nu echt van kracht: waarom het zo lang heeft geduurd
Er leek geen eind aan te komen, maar ruim vierenhalf jaar na het referendum waarin de Britten besloten dat zij uit de Europese Unie wilden, is er een deal over hoe de twee nu verdergaan. Dat betekent dat een no-dealscenario op het nippertje is voorkomen.
Door de deal gelden vanaf 1 januari nieuw afgesproken regels over handel tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Dat betekent een zogenoemde 'zachte' brexit.
Veel details zijn nog niet bekend, maar zo'n handelsverdrag betekent in ieder geval dat er (bijna) geen importheffingen over en weer geheven worden.
Het alternatief, geen handelsakkoord, had gezorgd voor controles bij de grens, extra papierwerk en daarmee hogere kosten om handel te drijven.
Op de valreep
Daarmee komt op de valreep een eind aan jaren vol bekvechten en voortslepende onderhandelingen. Hoe kon het toch zo lang duren? Een terugblik in drie stappen.
Stap 1: De belofte
Dat het Verenigd Koninkrijk echt uit de EU zou stappen, geloofde lange tijd niemand. Want hoewel de Britten al tientallen jaren bekend stonden als buitenbeentje in Europa was een vertrek nooit aan de orde. Dat veranderde plots toen David Cameron, toenmalig premier, op 23 januari 2013 een beruchte toespraak gaf.
In deze toespraak beloofde Cameron dat er een referendum zou komen over het (ook binnen zijn eigen partij omstreden) Britse lidmaatschap van de EU, als hij zelf in 2015 maar zou worden herkozen als premier. Niet wetende dat brexit ook zijn eigen ondergang zou betekenen.
Want dat referendum kwam er. Cameron werd herkozen en op 23 juni 2016 gingen de Britten naar de stembus. Nog steeds was de algehele verwachting: dat referendum haalt het nooit. Maar een krappe meerderheid bleek vóór, en in de vroege uurtjes van 24 juni 2016 sprak BBC-presentator David Dimbleby de legendarische woorden: "We're Out" (We zijn weg).
Nog diezelfde ochtend stapte Cameron, zelf uitgesproken tegenstander van de brexit, op als premier.
Stap 2: Het bekvechten
Een lange en onzekere periode vol geruzie brak aan. Want een volksstemming houden met slechts twee opties – blijven of vertrekken – is één ding, daadwerkelijk vertrekken uit een statenverband waar je al sinds 1973 in zit, is een tweede.
Er lag geen enkel draaiboek klaar. Toen de Britten op 29 maart 2017 de procedure voor hun vertrek uit de EU in gang zetten, was het VK zelfs de eerste lidstaat ooit die dat deed.
Maar het grootste probleem bleek wel de verdeeldheid in het land zelf. Zo stemden de ouderen overwegend voor een vertrek, en de meeste jongeren juist tegen. Ook werden de verschillen tussen Engeland (meerderheid anti-EU) en Schotland (alle kiesdistricten pro-EU) nog eens pijnlijk blootgelegd.
Dat gold ook zeker voor het traditionele debat tussen de linkse, sociaaldemocratische kiezers (van de Labour Party) en de rechtse, meer conservatieve kiezers (Conservative Party).
En zelfs binnen de twee grootste partijen van het land waren er ellenlange discussies over welke relatie het VK na de brexit zou moeten onderhouden met de EU. Vandaag is daar dus meer duidelijk over geworden.
Stap 3: De onderhandelingen
Na verschillende concept- en tussenakkoorden die soms onverbiddelijk werden weggestemd – het kostte Camerons opvolger Theresa May in juni 2019 de kop – was op 17 oktober 2019 de kogel door de kerk. Het VK en de 27 EU-landen waren het eindelijk met elkaar eens over de uittreding, al was dat op hoofdlijnen. Desondanks konden de Britten op 31 januari 2020 middernacht definitief uittreden.
Voor burgers en bedrijven veranderde in feite niets. Er was namelijk een overgangsperiode tot eind dit jaar afgesproken. In de tussentijd bleven alle EU-regels en wetten gewoon gelden. Dat was bedoeld ter voorbereiding op de nieuwe voorwaarden, waarover dus nog onderhandeld moest worden.
Ook dat duurde natuurlijk weer lang. Terwijl het coronavirus in rap tempo om zich heen sloeg, werd noodgedwongen per videoverbinding onderhandeld. Maandenlang konden beide partijen maar geen deal sluiten over grote twistpunten zoals wie waar mag vissen, de grens tussen Ierland (EU) en Noord-Ierland (onderdeel van het VK) en welke vormen van staatssteun straks geoorloofd zijn om de concurrentie tussen bedrijven eerlijk te houden.
Die sluimerende onzekerheid betekende slecht nieuws voor belangrijke handelspartners van de Britten, zoals Nederland. Afgelopen maand bleek dat ons land, bij welk akkoord dan ook, miljarden euro's misloopt door langere wachtrijen aan de grens, papieren rompslomp en het verlies van banen.
Bovendien was volledig onduidelijk wat zou gebeuren als een van de twee zich vanaf 2021 niet aan de afgesproken regels houdt. Nu ook dat is afgetimmerd, is het VK op papier volledig uitgetreden. Maar als je kijkt naar alle economische en militaire banden (in de NAVO), zal het nooit echt los komen van de EU.